Πρωθυπουργοί με… ιστορία

Του Χρίστου Κοτσωνή,                                                                                                                           δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Όριον, τ. 12 – Οκτώβριος 2009 ).

Από τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους μέχρι σήμερα η δημοκρατία πέρασε πολύ δύσκολες ημέρες, άλλοτε φυλακισμένη, άλλοτε ανάπηρη και άλλες περιόδους εξόριστη, άλλοτε δυσδιάκριτη με τη βασιλεία και τις δικτατορίες. Βλέπετε, η πολιτική ζωή του τόπου υπήρξε πολυτάραχη και στον τόπο που γεννήθηκε η δημοκρατία δύσκολα κατάφερε να εγκατασταθεί, διότι πέρασαν δύο και πλέον χιλιάδες χρόνων κατάκτησης. Μετά τη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους οι έντονες συνήθειες, που αποκτήθηκαν κατά την οθωμανική περίοδο και θυμίασε η Εκκλησία, δύσκολα κόβονταν όσο κι αν προσπαθούσαν μερικοί φωτισμένοι. «Κοτζαμπάσηδες, πασάδες/ και σεβάσμιοι δεσποτάδες/ κυβερνούσανε τη χώρα,/ καλή ώρα…», όπως λέει και ο Καμπανέλλης στο «Μεγάλο μας Τσίρκο». Τα πρόσωπα που συγκρότησαν κόμματα και ανέλαβαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τη διακυβέρνηση του τόπου σπάνια στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων, καθότι αναζητούσαν (συνήθως) δεκανίκια από ξένες δυνάμεις, οι οποίες, είτε μέσω δανεισμού του κράτους είτε μέσω πιέσεων που ενίοτε γίνονταν ωμοί εκβιασμοί, εξυπηρετούσαν μόνο τα δικά τους συμφέροντα.

Καυστικότατος ο Εμμανουήλ Ροΐδης (1836 -1904) στο ερώτημα «τι εστί κόμμα;» έγραφε στον «Ασμοδαίο»:  «Κόμμα είναι ομάς ανθρώπων ειδότων ν’ αναγιγνώσκωσι και να ορθογραφώσιν, εχόντων χείρας και πόδας υγιείς αλλά μισούντων πάσαν εργασίαν, οίτινες ενούμενοι υπό ένα αρχηγόν οιονδήποτε, ζητούσι ν’ αναβιβάσωσιν αυτόν δια παντός μέσου εις την έδραν του πρωθυπουργού ίνα παράσχη αυτοίς τα μέσα να ζώσιν χωρίς να σκάπτωσιν»!          

Και επειδή η εξουσία είναι γλυκιά, οι διαμάχες για την κατοχή της ήταν συχνές και σφοδρές μεταξύ πολιτικών και οπαδών τους και κάποτε μετατρέπονταν σε γενικευμένες συρράξεις. Πολλές φορές, μάλιστα, ιδιαίτερα στα χρόνια πριν και μετά το 1900, οι διαμάχες έφθαναν μέχρι τη γελοιότητα, καθώς από τους ιστορικούς της εποχής περιγράφονται σκηνές απείρου κάλλους, εντός και εκτός Βουλής. Για παράδειγμα, όταν κάποιοι πήγαν στον πρωθυπουργό Ι. Κωλέττη και διαμαρτυρήθηκαν για τη διασπάθιση του δημοσίου χρήματος, αυτός απήντησε ανερυθρίαστα: «Ε, και τι έγινε. Οι Ελληνάρες μου τα κλέβουν» και συνέχισε να ταΐζει τη μαϊμού του (γνωστή άλλωστε η «μαϊμού του Κωλέττη» από το δημόσιο προϋπολογισμό)! 

Μικρή ανάμνηση των γεγονότων αυτών είναι οι μαγκουριές που κατά καιρούς έπεφταν σε συνεδριάσεις βουλευτών και οι συρράξεις των οπαδών κατά τις προεκλογικές συγκεντρώσεις με πιστολιές, μαχαιριές και μαγκουριές! Το κυρίαρχο στοιχείο, όμως, είναι η γέννηση «της κομματικής εξυπηρέτησης», δηλαδή του ρουσφετιού, φαινόμενο που κυριάρχησε (και εξακολουθεί) στη χώρα. Φαινόμενο που το πληρώσαμε και πληρώνουμε ακριβά ως λαός, διότι τα εκάστοτε «δικά τους παιδιά», όταν το κόμμα τους αναλάβει την εξουσία, συμπεριφέρονται ως κατακτητές και λεηλατούν το κράτος. Στην ιστορία του νεοελληνικού κράτους υπήρξαν πρωθυπουργοί που είναι λίγο πολύ άγνωστοι στο ευρύ κοινό, ωστόσο, πρωτοστάτησαν σε γεγονότα που σημάδεψαν τον τόπο. Άλλοι πάλι ήταν περίεργες προσωπικότητες και αξίζει τον κόπο να μάθουμε γι’ αυτούς.

Δεν τον ήθελε η βασίλισσα
Ο Ignaz von Rundhart (Ιγνάτιος φον Ρούντχαρτ) ήταν Βαυαρός, που τοποθετήθηκε πρωθυπουργός της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα, αλλά και στη δική του περίπτωση το Παλάτι δεν τον άφησε να κάνει δουλειά. 

Γεννήθηκε το 1790, σπούδασε νομικά, έγινε διδάκτορας Νομικής του πανεπιστημίου Μονάχου και συνέγραψε δύο βιβλία. Έφθασε στην Αθήνα το Φεβρουάριο του 1837 και ανέλαβε πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου (πρωθυπουργός), μετά την παύση του προκατόχου του, κόμη Άρμανσμπεργκ. Λόγω του συγκεντρωτισμού των εξουσιών στο πρόσωπο του βασιλιά, ο Ρούντχαρτ ήρθε αρκετές φορές σε προστριβές μαζί του και έπεσε στη δυσμένεια της βασίλισσας Αμαλίας. Το Δεκέμβριο του 1837 παραιτήθηκε, οπότε την πρωθυπουργία ανέλαβε ο Όθων μέχρι την Επανάσταση της 3^ης Σεπτεμβρίου 1843, από την οποία υποχρεώθηκε να παραχωρήσει Σύνταγμα, μαζί με μέρος των εξουσιών του. Ο Ρούντχαρτ πέθανε ένα χρόνο αργότερα, το 1838.

 Τον απήγαγε ο λήσταρχος!

Πώς θα φαινόταν σήμερα αν ακούγαμε στις ειδήσεις ότι ένας έστω τέως πρωθυπουργός απήχθη από κακοποιούς; Ο Σωτήριος Σωτηρόπουλος (Ναύπλιο 1831 - Αθήνα 1898) ήταν πολιτικός και πρωθυπουργός για σύντομο χρονικό διάστημα. Σπούδασε νομικά και εκλέχθηκε πληρεξούσιος της Τριφυλίας στην Εθνοσυνέλευση του 1863. Το 1864 διορίστηκε για πρώτη φορά υπουργός Οικονομικών. Διορίστηκε στην ίδια θέση στις κυβερνήσεις του 1865, του 1870, του 1876, του 1877 και του 1880. Το 1893 σχημάτισε κυβέρνηση, αλλά ανατράπηκε λίγους μήνες αργότερα, επειδή η Βουλή απέσυρε την ψήφο εμπιστοσύνης της. Ο λόγος ήταν η σύναψη εξωτερικού δανείου με Άγγλο τραπεζίτη και δυσβάστακτους όρους, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να αποφύγει η Ελλάδα τη χρεοκοπία. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Σωτηρόπουλος είχε απαχθεί από το λήσταρχο Λαφαζάνη στα Φιλιατρά Μεσσηνίας και απελευθερώθηκε ύστερα από καταβολή λύτρων. Ύστερα από αυτή την εμπειρία του συνέγραψε το βιβλίο «Τριάκοντα μιας ημερών αιχμαλωσίας μου».


Χρεοκοπία και θεσμοθέτηση του ρουσφετιού!
Ήταν ο πρωθυπουργός που κατηγορείται από τους ιστορικούς ότι… θεσμοθέτησε το ρουσφέτι! Ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης γεννήθηκε στα Λαγκάδια Αρκαδίας έτος και πέθανε στην Αθήνα το 1905.  Ήταν γιος του Πανάγου Δεληγιάννη και εγγονός του κοτζαμπάση της Πελοποννήσου, Ιωάννη Δεληγιάννη. 

Ο Θ. Δηλιγιάννης θεσμοθέτησε το ρουσφέτι που έκτοτε
καλά κρατεί.... 

Έγινε πληρεξούσιος της Α΄ Εθνοσυνέλευσης το 1862 και το 1863 πρώτη φορά υπουργός Εξωτερικών. Επίσης,  χρημάτισε υπουργός Οικονομικών, Παιδείας και Εσωτερικών σε διάφορες κυβερνήσεις. Το 1883 αναδείχθηκε αρχηγός του Εθνικού Κόμματος και το 1885 χρίσθηκε για πρώτη φορά πρωθυπουργός, αξίωμα στο οποίο ανήλθε άλλες πέντε φορές σε βραχύβιες κυβερνήσεις. Διετέλεσε πρωθυπουργός της Ελλάδας τα έτη 1885 - 1886, 1895 - 1897 και 1902 - 1903. Ο Θ. Δηλιγιάννης έχει μείνει στην ιστορία ως πολιτικός λαϊκιστής και πολλές φορές δημαγωγός. Θεωρείται ο κύριος υπεύθυνος για τη χρεοκοπία του ελληνικού κράτους το 1893.                                                                                                            Αφού διαδέχθηκε στην πρωθυπουργία τον Χαρίλαο Τρικούπη, το 1885, αναίρεσε ορισμένους κρίσιμους θεσμούς που είχε θεσπίσει ο προκάτοχός του. Μείωσε τους φόρους και θεσμοθέτησε τις ρουσφετολογικές προσλήψεις (!), δημιουργώντας ένα σύστημα διορισμού στο δημόσιο χωρίς απαίτηση τυπικών προσόντων (προς μεγάλη ικανοποίηση των πολιτών). Δημιούργησε κλίμα προσδοκίας για εισβολή στην Τουρκία, που εκείνη την εποχή κατέρρεε ως αυτοκρατορία, και επέκτασης των ελληνικών συνόρων προς τη Μακεδονία (η ελληνική επικράτεια έφθανε τότε μέχρι τη Θεσσαλία). Πρώτη συνέπεια των πράξεών του ήταν ο ναυτικός αποκλεισμός της Ελλάδας από τους συμμάχους.                                                                                               Όταν στη συνέχεια ξεκίνησε εξωτερικό δανεισμό για να αντεπεξέλθει στη δυσμενή οικονομική κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η Ελλάδα (λόγω μειωμένων φόρων και αδιάκριτων διορισμών στο δημόσιο), ο βασιλιάς τον έπαυσε και ανέλαβε πάλι ο Τρικούπης. Τα συσσωρευμένα χρέη ήταν τόσα, που το 1893 η Ελλάδα πτώχευσε, και τότε ο Τρικούπης είπε το περίφημο «δυστυχώς επτωχεύσαμεν».     

Όμως, ο Δηλιγιάννης θεωρείται υπεύθυνος και για τον Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο (ΔΟΕ) που επιβλήθηκε στην Ελλάδα το 1897. Η Ελλάδα ενεπλάκη τελικά σε πόλεμο με τους Τούρκους τον Απρίλιο του 1897, ο οποίος είχε κριθεί πριν αρχίσει, και αναγκάστηκε να πληρώσει πολεμικές αποζημιώσεις στην Τουρκία και πάλι μέσω  δανεισμού. Αυτή τη φορά, όμως, οι «προστάτιδες» δυνάμεις ανέλαβαν οι ίδιες να εισπράξουν τα δάνεια και επέβαλαν στην Ελλάδα τον Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο (ΔΟΕ), που κράτησε για 50 περίπου χρόνια (!), μέχρι και μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Δολοφονήθηκε στις 31 Μαΐου 1905, στις σκάλες της Βουλής, από το χαρτοπαίκτη και μόνιμο θαμώνα χαρτοπαικτικών λεσχών, Κώστα Γερακάρη, επειδή είχε απαγορεύσει τη λειτουργία τους. 
Κατά μια άλλη εκδοχή, η δολοφονία του υπήρξε συνέπεια της άρνησής του να επιλύσει το Κρητικό Ζήτημα (την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα). Η καρδιά του φυλάσσεται στην εκκλησία των Ταξιαρχών στα Λαγκάδια.

Ο μονομάχος που τον… άφησε το κόμμα του!

O Δημήτριος Ράλλης (1844 - 1921) γεννήθηκε στη Αθήνα. Πατέρας του ήταν ο Γεώργιος Ράλλης, νομοδιδάσκαλος και πολιτικός. Κατά την περίοδο των σπουδών του στη Νομική Σχολή Αθηνών (επί Όθωνα) συμμετείχε σε αντιμοναρχικές εκδηλώσεις παρά τη συμμετοχή του πατέρα του ως υπουργού στη φιλοβασιλική κυβέρνηση Μιαούλη. Για να απομακρυνθεί εστάλη για σπουδές στο Παρίσι, όπου συνέγραψε διδακτορική διατριβή με θέμα τα «Ναυτικά Δάνεια» (1866), η οποία του επέτρεψε να γίνει υφηγητής Εμπορικού Δικαίου στην Αθήνα, όπου επέστρεψε το 1868. Τέσσερα χρόνια αργότερα (1872) εξελέγη βουλευτής Αττικής και έλαβε το παρώνυμο «ο Αττικάρχης», επειδή συνέχεια εκλέγονταν στη περιφέρεια αυτή. Πολιτεύτηκε ως αντίπαλος του Δημ. Βούλγαρη, ενώ το 1875 προσχώρησε στο Τρικουπικό κόμμα αναλαμβάνοντας, μάλιστα, το υπουργείο Εκκλησιαστικών και Παιδείας. Αν και καλός ρήτορας ο ορμητικός χαρακτήρας του τον ώθησε ακόμη και στην επίλυση των διαφορών του με μονομαχία εναντίον του Μανιάτη βουλευτή Λακωνίας Γεωργίου Πετροπουλάκη και του πρωθυπουργού Κωνσταντόπουλου!                                            

Ο Δ. Ράλλης που έφτιαξε κόμμα και τον... εγκατέλειψε.

Το 1883 ο Τρικούπης του ανέθεσε το υπουργείο Δικαιοσύνης, αλλά ο ίδιος προτίμησε ένα χρόνο αργότερα να ανεξαρτητοποιηθεί και να ιδρύσει το δικό του «Τρίτον Κόμμα» υπηρετώντας τις πολιτικές του φιλοδοξίες. Υπολόγισε, όμως, χωρίς το βασιλιά, ο οποίος, όταν το 1892 με την παραίτηση της κυβέρνησης Θ. Δηλιγιάννη κάλεσε το «Τρίτον Κόμμα» να σχηματίσει κυβέρνηση, παρέκαμψε το φυσικό αρχηγό Ράλλη υπέρ του Κωνσταντόπουλου, γεγονός που οδήγησε τον ίδιο το Ράλλη και όλους σχεδόν τους βουλευτές του σε αποχώρηση από το κόμμα του! Το 1892 αντιπολιτεύτηκε το Χ. Τρικούπη, για να αναλάβει το υπουργείο Οικονομικών (επί κυβερνήσεως Σωτηρόπουλου) μετά τη χρεοκοπία του 1893, αλλά η κυβέρνηση αυτή απέτυχε και παραιτήθηκε τον Οκτώβριο του ίδιου έτους και πάλι υπέρ  του Τρικούπη. Έγινε πρωθυπουργός τον Απρίλη του 1897, αλλά το κλίμα δυσαρέσκειας δεν επέτρεψε παρά μια 5μηνη θητεία (18 Απριλίου – 21 Σεπτεμβρίου 1897). Διετέλεσε, ακόμη, πρωθυπουργός τις περιόδους 28 Ιουνίου 1903 - 6 Δεκεμβρίου 1903, 9 Ιουνίου 1905  – 8 Δεκεμβρίου 1905 και 7 Ιουλίου – 15 Αυγούστου 1909. Την τελευταία πρωθυπουργία του διέκοψε η στρατιωτική επανάσταση του 1909 στο Γουδί και η εμφάνιση του Βενιζέλου στην πολιτική, τον οποίο ο Ράλλης αντιπολιτευόταν, αν και συμφωνούσε μαζί του σχετικά με τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Μετείχε στις κυβερνήσεις του Δ. Γούναρη, του Αλ. Ζαΐμη και του Στ. Σκουλούδη. Ανέλαβε για τελευταία φορά την πρωθυπουργία το 1920 για βραχύ χρονικό διάστημα (4.11.1920 – 24.1.1921). Πέθανε από καρκίνο λίγο αργότερα στην Αθήνα, σε ηλικία 77 χρόνων.                                                                                                           Κατά τη διάρκεια κορύφωσης του «Κρητικού Ζητήματος» ακολούθησε φιλοπόλεμη κριτική κατά της κυβέρνησης Θ. Δηλιγιάννη. Ο Δούσμανης χαρακτηρίζει την αντιπολίτευση του 1897, του Δ. Ράλλη, ως «σπείρα πατριδοκαπήλων και εξ ατομικών συμφερόντων αυτοανακηρυττομένων πατριωτών», ενώ ο Κορδάτος στην «Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδος» υποστηρίζει ότι τον Ράλλη είχαν πιθανόν, την ίδια περίοδο, πλησιάσει άμεσα ή έμμεσα Γερμανοί πράκτορες.

Ο γιος του Γέρου του Μοριά

Ο Ιωάννης (Γενναίος) Κολοκοτρώνης γεννήθηκε το 1806 στη Ζάκυνθο, όπου βρισκόταν, κυνηγημένος από τους Τούρκους ο πατέρας του Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και η μητέρα του Αικατερίνη Καρούσου. Σε πολύ μικρή ηλικία πολέμησε μαζί με τον πατέρα του σε διάφορες επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο και εξ’ αυτών των μαχών απέκτησε το παρωνύμιο «Γενναίος». Το 1822 σχημάτισε δικό του σώμα από 450 Γορτυνίους και εξεστράτευσε στη Δυτική Ελλάδα, όπου και τέθηκε υπό τις διαταγές του Μαυροκορδάτου. Δεν πήρε μέρος στη Μάχη του Πέτα, διότι η εισβολή του Δράμαλη στην Πελοπόννησο ανάγκασε τον Γέρο του Μοριά να τον ανακαλέσει, οπότε ο Γενναίος πολέμησε πεισματικά εναντίων των Τούρκων. Την περίοδο του εμφυλίου πολέμησε μαζί με τον πατέρα του και πήγε στο Ναύπλιο με 500 άνδρες από την Γορτυνία για να βοηθήσει τον αδελφό του Πάνο, που ήταν πολιορκημένος από τα κυβερνητικά στρατεύματα. Συνελήφθη και φυλακίστηκε μαζί με τον πατέρα του. Το 1830 έγινε συνταγματάρχης και την περίοδο της Αντιβασιλείας φυλακίστηκε. Με την άνοδο του Όθωνα στην εξουσία, ο Ι. Κολοκοτρώνης διορίστηκε υπασπιστής του και έγινε υποστράτηγος. Διορίστηκε γερουσιαστής, χωρίς, όμως, να αποχωρήσει από το στρατό.

Ο Γενναίος Κολοκοτρώνης

Το 1852 κατέστειλε την εξέγερση του Παπουλάκου στη Μάνη και το 1862 κατέπνιξε την ανταρσία του Ναυπλίου. Το Μάιο του 1862 ανέλαβε πρωθυπουργός διατηρώντας για τον εαυτό του το υπουργείο Εσωτερικών, αλλά τον Οκτώβριο του ιδίου έτους αναγκάστηκε να καταφύγει στην Ιταλία εξαιτίας της έξωσης του Όθωνα. Το 1863 επέστρεψε στην Ελλάδα, αλλά αποσύρθηκε οριστικά από την πολιτική. Το 1866 δέχτηκε να εκπροσωπήσει τον Γεώργιο Α΄ στους γάμους του διαδόχου της Ρωσίας, ενώ νωρίτερα είχε διοριστεί πρόεδρος της επιτροπής Αγώνος. Απεβίωσε από ανίατη ασθένεια στις 23 Μαΐου του 1868. Ήταν νυμφευμένος με την Φωτεινή Τζαβέλα από το Σούλι και απέκτησε μαζί της δύο γιους, τον Θεόδωρο, γνωστό με το ψευδώνυμο «Φαλέζ», και τον Κωνσταντίνο, καθώς και πέντε θυγατέρες.

 Τον παραίτησε τελεσίγραφο των συμμάχων!

Ο Στέφανος Σκουλούδης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1838, όπου και περάτωσε τις γυμνασιακές του σπουδές. Ακολούθως, φοίτησε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Μετά την αποφοίτησή του επέστρεψε στη γενέτειρά του, όπου και ανέλαβε τη διεύθυνση της «εν Τουρκία» αντιπροσωπείας των καταστημάτων των αδελφών Ράλλη. Σε σύντομο χρόνο ίδρυσε μαζί με τους Ανδρέα Συγγρό και Γ. Κορωνιό την «Τράπεζα της Κωνσταντινούπολης». 

Απέκτησε μεγάλη περιουσία και αποφάσισε να εγκατασταθεί, το 1876, στην Αθήνα. Μετά την ίδρυση της «Εταιρείας Κωπαΐδας» έπαυσε ν’ ασχολείται με τραπεζικές εργασίες και αναμείχθηκε με την πολιτική και, όπως αναφέρεται από αξιόπιστες πηγές, με τη Μασονία. Το 1881 εξελέγη βουλευτής Σύρου και Θηβών συντασσόμενος στο κόμμα του Χαρ. Τρικούπη. Το 1883 διετέλεσε πρεσβευτής της Ελλάδας στην Ισπανία. Αργότερα, χρημάτισε υπουργός Ναυτικών και Εξωτερικών. Μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Ζαΐμη, το 1915, σχημάτισε δική του κυβέρνηση, στην οποία μετείχαν όλοι οι αρχηγοί της αντιπολίτευσης και εγκρίθηκε από το βασιλέα Κωνσταντίνο Α΄. Το 1916, κατόπιν ιταμού τελεσιγράφου των «συμμάχων», η κυβέρνηση εκείνη αναγκάσθηκε να παραιτηθεί. Απογοητευμένος ο Σκουλούδης αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική. Δύο χρόνια αργότερα, το 1918, κατερχόμενου του Βενιζέλου από την Θεσσαλονίκη στην Αθήνα, απαγγέλθηκε στον Στ. Σκουλούδη, που είχε ταχθεί με τις απόψεις του Στέμματος, αλλά πλέον ιδιώτευε, κατηγορία «επί εσχάτη προδοσία», η οποία όμως στην πραγματικότητα ατόνησε, όταν μετά τις εκλογές του 1920 επικράτησε η βασιλόφρονη παράταξη. Ο Σκουλούδης, εκτός των αρχικών τραπεζικών και πολιτικών ενασχολήσεών του, υπήρξε και μανιώδης συλλέκτης πινάκων ζωγραφικής καταρτίζοντας πολύτιμη συλλογή έργων, την οποία αργότερα κληροδότησε στην Εθνική Πινακοθήκη Αθηνών. Πέθανε στην Αθήνα στις 20 Αυγούστου 1928.