Εδώ Πολυτεχνείο: μύθοι και αλήθειες

Φοιτητές και εργάτες πραγματοποιούν πορεία διαμαρτυρίας στους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας την Παρασκευή 16 Νοεμβρίου 1973 (φωτό αρχείου ΕΡΤ)

Του Πάρη Πέτρα
Το πνεύμα των ελληνικών εμφυλίων που έχει μακρινές ρίζες σε αυτόν του 1823-1825 που αναζωογονήθηκε με αυτόν του 1946-49, δυστυχώς εξακολουθεί να κυριαρχεί στην πολιτική ζωή της πατρίδας μας και να δημιουργεί (στην καλύτερη εκδοχή του) μύθους από τη μια και αμφισβητήσεις από την άλλη. Λίγοι είναι αυτοί που προσπαθούν να δουν ψύχραιμα και με μάτι ιστορικού διάφορα γεγονότα, όπως για παράδειγμα την 7χρονη Χούντα των συνταγματαρχών. Η μια πλευρά την βλέπει με το πραγματικό της πρόσωπο, ξεχνώντας όμως να ομολογήσει ξεκάθαρα ότι η παρακμή του πολιτικού συστήματος, η ευλύγιστη προσαρμογή του στις επιταγές του δυτικού ψυχροπολεμικού διεθνούς παράγοντα, το ανηλεές κυνηγητό της ηττημένης (επίσης δουλικής στο απέναντι στρατόπεδο) Αριστεράς  και η ανικανότητα ήταν τα βασικά στοιχεία που οδήγησαν στην επιβολή δικτατορίας στην Ελλάδα. 
Σήμερα, στην εποχή της κρίσης, η ενδυνάμωση κλίματος αντιπαράθεσης για ιστορικά γεγονότα όχι μόνο δεν προσφέρουν τίποτα στην Πατρίδα, αλλά αντίθετα τροφοδοτούν τον μύλο της στείρας αντιπαράθεσης που μπορεί να οδηγήσει σε εξαιρετικά επικίνδυνα μονοπάτια, τα οποία σίγουρα δεν θα ωφελήσουν τον ελληνικό λαό...

Ένα από αυτά τα γεγονότα είναι και το Πολυτεχνείο. Αναμφίβολα τα γεγονότα της εξέγερσης των φοιτητών το 1973 έχουν δεχθεί γερές δόσεις μύθου, δεδομένου ότι το εκμεταλλεύθηκαν διάφοροι πολιτικοί χώροι, προκειμένου να εδραιώσουν την κομματοκρατία τους. Το Πολυτεχνείο στα χρόνια της μεταπολίτευσης χρησιμοποιήθηκε πολλαπλώς και από πολλούς πολιτικούς οργανισμούς, οργανώσεις αλλά και φυσικά πρόσωπα προς ίδιον όφελος. Η "άλλη" πλευρά δεν μπορούσε να εκφράσει δημόσια και με παρρησία διαφορετική άποψη. Εφέτος όμως και μετά την νομιμοποίηση που έδωσε ο λαός στη Χρυσή Αυγή, τα πράγματα άλλαξαν και σε αυτό το ζήτημα.    

Το φυλλάδιο που μοίρασε η Χρυσή Αυγή Μεσσηνίας αμφισβητώντας
την ύπαρξη νεκρών στο Πολυτεχνείο

Την περασμένη  Τετάρτη η Χρυσή Αυγή Μεσσηνίας μοίρασε φυλλάδια στην Καλαμάτα, τα οποία αμφισβητούν την ύπαρξη νεκρών κατά την διάρκεια της φοιτητικής εξέγερσης του '73. Στα ίδια φυλλάδια χαρακτηρίζεται "παραμύθι" ο αγώνας κατά της Χούντας. Μάλιστα οι δημιουργοί των φυλλαδίων προσφέρουν έως και... αμοιβή σε όποιον παρουσιάσει στοιχεία που θα πιστοποιούν ότι υπήρχαν νεκροί.

«Όχι στο παραμύθι του Πολυτεχνείου, όχι στους ψεύτικους νεκρούς. Η γενιά του Πολυτεχνείου - είναι υπεύθυνη για τη δυστυχία μας. Όλοι οι κλέφτες φυλακή!», γράφει το φυλλάδιο της Χρυσής Αυγής και συνεχίζει: «Πολυτεχνείο, Ζητούνται νεκροί, ο ευρών αμοιφθήσεται», γράφει στην πρώτη σελίδα του, στην οποία υπάρχει η φωτογραφία της Μαρίας Δαμανάκη, υπονοώντας πως ορισμένοι εξαργύρωσαν το Πολυτεχνείο κάνοντας πολιτικές καριέρες. Το φυλλάδιο υπογράφεται από τις Τ.Ο. Καλαμάτας, Μεσσήνης και Κυπαρισσίας. Υπήρξαν αρκετές αντιδράσεις, αλλά είναι σίγουρο πως δύσκολα πείθονται οι ενήλικες που έχουν ήδη διαμορφωμένη άποψη. Μήπως λοιπόν στόχος ήταν η νέοι; 

Αθέατες αποφάσεις - μυστικές υπηρεσίες 

Επειδή πολλά έχουν ειπωθεί και περισσότερα θα ειπωθούν στο μέλλον για "τα γεγονότα του Πολυτεχνείου", οφείλουμε να ξεκινήσουμε με μια ιστορική διευκρίνιση, την οποία σπάνια κάνουν αυτοί που ασχολούνται με το ζήτημα:  νεκρός μέσα στο Πολυτεχνείο κατά τη διάρκεια των γεγονότων ΔΕΝ υπήρξε. Καμία μαρτυρία, καμία έρευνα δεν επιβεβαιώνει κάτι τέτοιο. Υπήρξαν όμως νεκροί στην γύρω περιοχή αλλά και σε άλλα σημεία των Αθηνών εξ αιτίας της εξέγερσης και της δράσης των δυνάμεων καταστολής που ενεργοποίησε η Χούντα. Επίσης, είναι ακόμη αδιευκρίνιστο (ίσως και να μην το μάθουμε ποτέ) ποιος ο ρόλος των ξένων μυστικών υπηρεσιών κατά τη διάρκεια των γεγονότων και ποιοι (ακόμη και μέσα στο Πολυτεχνείο) έπαιρναν εντολές από αυτές. 

Ο Γ. Παπαδόπουλος ήταν ο επικεφαλής
της Χούντας των συνταγματαρχών.

Υπενθυμίζουμε ότι το 1973 ο επικεφαλής της Χούντας, συνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος, είχε ξεκινήσει την διαδικασία φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος. Μεταξύ άλλων αυτή περιελάμβανε την αποφυλάκιση των πολιτικών κρατουμένων και  μερική άρση της λογοκρισίας, καθώς και υποσχέσεις για νέο Σύνταγμα και ελεύθερες εκλογές, στις 10 Φεβρουαρίου 1974, δηλαδή επιστροφή σε πολιτική διακυβέρνηση. Είναι λοιπόν λογικό πως οι κινήσεις αυτές θορύβησαν τις ξένες δυνάμεις, οι οποίες ήδη είχαν απεργαστεί σχέδιο διχοτόμησης της Κύπρου και δημιουργίας σοβαρών προβλημάτων στο Αιγαίο για τις επόμενες δεκαετίες, δεδομένου πως γνώριζαν τα σοβαρά ενεργειακά αποθέματα που κρύβει στον βυθό της η θάλασσα της ανατολικής Μεσογείου. Η πτώση του Παπαδόπουλου από τον ταξίαρχο Δημ. Ιωαννίδη (αρχηγό της ΕΣΑ κατά την περίοδο του Πολυτεχνείου) και η υλοποίηση του σχεδίου εις βάρος της Κύπρου επιβεβαιώνουν την απόφαση του ξένου παράγοντα να μην επιτρέψει την ομαλή και αναίμακτη αποκατάσταση της Δημοκρατίας με πρωταγωνιστή τον Παπαδόπουλο. Τα παιχνίδι μπορεί να οδηγούσε σε ανεξέλεγκτες για την αμερικανοκρατία καταστάσεις. 

Ουδείς μέχρι σήμερα έχει ερευνήσει σοβαρά τον ρόλο των μυστικών υπηρεσιών αλλά και των ημιεπίσημων (και μακριά από τη δημοσιότητα) πιέσεων των ξένων προς τη Χούντα. Υπάρχουν όμως δύο σημαντικά δεδομένα: 

-οι ελληνικές μυστικές υπηρεσίες (η διαβόητη ΚΥΠ -μετέπειτα ΕΥΠ) ήταν πλήρως εξαρτημένη από την CIA των ΗΠΑ.  

-Η "Κόκκινη Προβιά" λειτουργούσε και ήταν πανίσχυρη και εντελώς άγνωστη ακόμη και σε μετέπειτα υπουργούς Δημοσίας Τάξεως, όπως ο Δροσογιάννης του ΠαΣοΚ! 

Και οι δύο αυτές " αόρατες υπηρεσίες" ήταν ανεξέλεγκτες, όχι μόνο από την ηγεσία της Χούντας αλλά και αργότερα από την Δημοκρατία που την αντικατέστησε! Και κανείς δεν γνωρίζει αν λειτουργεί μέχρι σήμερα η "Προβιά" με άλλη ονομασία και άλλη δομή, ούτε ποτέ συνδέθηκε με την τρομοκρατία που βοήθησε κυρίως στο σβήσιμο ιχνών δολοφονώντας σημαντικούς κρίκους στην αλυσίδα της πληροφόρησης για γεγονότα και καταστάσεις που έπρεπε "να περάσουν αλλιώς" στην κοινή γνώμη και στους μελλοντικούς ιστορικούς ερευνητές. Οποιαδήποτε αναφορά και διασύνδεση αυτών των δύο παραγόντων σε γεγονότα της εποχής της Χούντας αλλά και σε κατοπινά λαμβάνει την σφραγίδα της "συνωμοσιολογίας" και απορρίπτεται ως "φαντασιοπληξία"! Κι όμως...

Πολιτικές εξελίξεις και αντιδικτατορικές φοιτητικές αντιδράσεις

Σαφώς και στις τάξεις των φοιτητών υπήρχε αντιχουντικό πνεύμα. Άλλωστε πάντα οι σκεπτόμενοι νέοι αμφισβητούν την εκάστοτε εξουσία. Πόσο μάλλον μια Δικτατορία...  Το καθεστώς του '67, προκειμένου να μην έχει προβλήματα (ήδη η Δικαστική Εξουσία είχε συμπλεύσει μαζί του), προσπάθησε να ελέγξει κάθε πλευρά της πολιτικής, φυσικά και τους φοιτητές. Αναμείχθηκε λοιπόν στον φοιτητικό συνδικαλισμό από το 1967, απαγορεύοντας τις φοιτητικές εκλογές στα πανεπιστήμια, στρατολογώντας υποχρεωτικά τους φοιτητές και επιβάλλοντας μη εκλεγμένους ηγέτες των φοιτητικών συλλόγων στην Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδος (ΕΦΕΕ). Η ασφυκτική αστυνόμευση δεν άφηνε πολλά περιθώρια αντίδρασης ακόμη και στους φοιτητές, μεγάλη μερίδα των οποίων διακατεχόταν από αντιδικτατορικά αισθήματα που εκφράζονταν κυρίως στο εξωτερικό, όπως αυτή του φοιτητή Γεωλογίας Κώστα Γεωργάκη, ο οποίος αυτοπυρπολήθηκε δημόσια το 1970 στην Γένοβα της Ιταλίας σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την Δικτατορία στην Ελλάδα. Η  πρώτη μαζική, δημόσια εκδήλωση διαμαρτυρίας κατά της Χούντας έγινε από τους φοιτητές στις 21 Φεβρουαρίου 1973. 

Οι αναταραχές ξεκίνησαν λίγο νωρίτερα, στις 5 Φεβρουαρίου 1973, όταν οι φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφάσισαν αποχή από τα μαθήματά τους. Στις 13 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε διαδήλωση μέσα στο Πολυτεχνείο. Η Χούντα έδωσε εντολή στην Αστυνομία, η οποία παραβίασε το πανεπιστημιακό άσυλο, εισήλθε εντός του Πολυτεχνείου και συνέλαβε 11 φοιτητές,  παραπέμποντάς τους σε δίκη. 

Με αφορμή αυτά τα γεγονότα, στις 21 Φεβρουαρίου, περίπου 3.000 με 4.000 φοιτητές κατέλαβαν το κτίριο της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο κέντρο της Αθήνας επί της οδού Σόλωνος, ζητώντας ανάκληση του νόμου 1347, που επέβαλλε την στράτευση «αντιδραστικών νέων», καθώς 88 συμφοιτητές τους είχαν ήδη στρατολογηθεί με τη βία. Από την ταράτσα του κτιρίου απήγγειλαν τον ακόλουθο όρκο: 

«Εμείς οι φοιτηταί των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ορκιζόμαστε στo όνομα της ελευθερίας να αγωνισθούμε μέχρι τέλους για την κατοχύρωση: α) των ακαδημαϊκών ελευθεριών, β)του πανεπιστημιακού ασύλου, γ) της ανακλήσεως όλων των καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων». 

Η Αστυνομία έλαβε εντολή να επέμβει. Άρχισαν επεισόδια και πολλοί φοιτητές στους γύρω από τη Νομική Σχολή δρόμους υπέστησαν την αστυνομική βία, χωρίς όμως τελικά να παραβιαστεί το πανεπιστημιακό άσυλο. Τα γεγονότα της Νομικής αναφέρονται συχνά ως προάγγελος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. 

Την 1η Ιουνίου 1973 ο Γ. Παπαδόπουλος κατήργησε την Βασιλεία και αποφάσισε να  "φιλελευθεροποιήσει" το δικτατορικό καθεστώς. Μετά το δημοψήφισμα του 1973, στις 8 Οκτωβρίου, ο δικτάτορας έδωσε εντολή σχηματισμού κυβερνήσεως στον Σπύρο Μαρκεζίνη, με σκοπό να "εκδημοκρατικοποιήσει"το καθεστώς, και να διεξάγει βουλευτικές εκλογές στις 10 Φεβρουαρίου 1974. Οι Παν. Κανελλόπουλος και Γ. Μαύρος έσπευσαν να δηλώσουν ότι δεν θα συμμετάσχουν στις εκλογές, ενώ ο Ηλίας Ηλιού (ΕΔΑ) διαφοροποιήθηκε. Τότε ο Γεώργιος Ράλλης αρθρογράφησε στην εφημερίδα "Βραδυνή", (καθ' υπόδειξη του Κων. Καραμανλή από Παρίσι) και τάχθηκε υπέρ της συμμετοχής στις εκλογές, εφόσον παρέχονταν επαρκείς εγγυήσεις για το αδιάβλητο αυτών.

Ο Σπ. Μαρκεζίνης ανέλαβε πρωθυπουργός τον Ιούνιο του 1973

Μεταξύ των προσώπων που συμπεριέλαβε στην κυβέρνησή του ο Μαρκεζίνης ήταν και οι Νικόλαος Μομφεράτος (που δολοφονήθηκε  στις 21.2.1985 μαζί με τον οδηγό του, Παναγιώτη Ρουσέτη, από την 17 Νοέμβρη στο Κολωνάκι)  και Λάμπρος Ευταξίας. Όπως αναφέρει ο ίδιος ο Μαρκεζίνης στο έργο του "Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος (1936-1975)", τους επέλεξε ως συνδέσμους με τον "αυτοεξόριστο", στο Παρίσι, Κων. Καραμανλή.  Η αρχή της πρωθυπουργίας του συνέπεσε με το ξέσπασμα του Δ΄Αραβοϊσραηλινού Πολέμου (Γιομ Κιπούρ). 

Ο Μαρκεζίνης προσπάθησε να λάβει μέτρα φιλελευθεροποίησης με σημαντικότερα την κατάργηση του στρατιωτικού νόμου, την χορήγηση αμνηστίας σε πολιτικούς κρατούμενους, την κατάργηση της λογοκρισίας, την κατάργηση του διατάγματος 1347, που προέβλεπε την διακοπή αναβολής και άμεσης στράτευσης φοιτητών - σπουδαστών που απείχαν των μαθημάτων τους για συμμετοχή σε κινητοποιήσεις και, βεβαίως, εξήγγειλε την διενέργεια εκλογών. Όμως λόγω των γεγονότων που ακολούθησαν, δεν κατάφερε να υλοποιήσει τα σχέδιά του για την ομαλή μετάβαση στη Δημοκρατία. Και είναι παράξενο που μέχρι τότε λίγες και πάντως μη μαζικές δημόσιες αντιδράσεις είχαν συμβεί. Αντίθετα με την εξαγγελία περί εκδημοκρατισμού της χώρας άρχισαν τα όργανα...  

Επί πρωθυπουργίας Μαρκεζίνη οι πρώτες ταραχές που σημειώθηκαν ήταν στο μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Νεαροί διαδηλωτές είχαν παραστεί σε αυτό και στη συνέχεια κάποιοι εξ αυτών με συνθήματα προκαλούσαν την αστυνομία, η οποία και επενέβη για τη διάλυσή τους. Αμέσως όμως μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, ακολούθησε το πραξικόπημα του Δημ. Ιωαννίδη, υποχρεώνοντας σε παραίτηση τον Μαρκεζίνη. 

Το Πολυτεχνείο

Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου αποτέλεσαν την αφορμή για το πραξικόπημα του Ιωαννίδη και την εγκαθίδρυση του πιο σκληρού δικτατορικού καθεστώτος στην Ελλάδα. Το οδυνηρό αποκορύφωμα των εξελίξεων αυτών ήταν η προδοσία της Κύπρου. Μια υπόθεση που εξακολουθεί να ταλανίζει μέχρι σήμερα τον Ελληνισμό, αλλά ποτέ δεν πλήρωσαν όλοι όσοι συμμετείχαν σε αυτήν (και πολιτικοί;), δεδομένου ότι ο περιλάλητος   "Φάκελος της Κύπρου" ποτέ δεν άνοιξε κατά πως έπρεπε κι έτσι ποτέ δεν μάθαμε την πραγματική αλήθεια. Όλες οι έρευνες που έχουν γίνει μέχρι σήμερα για την Κύπρο αλλά και για το Πολυτεχνείο κάπου σταματούν, δεδομένου ότι έχουν εξαφανιστεί έγγραφα και μαρτυρίες που θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Για παράδειγμα, θρυλείται πως οι λεγόμενοι "βασανιστές της Χούντας", αστυνόμοι Μάλλιος και Μπάμπαλης, διέθεταν πολύτιμα στοιχεία για την συνεργασία πολιτικών με το καθεστώς της Δικτατορίας και γι' αυτό τους κλείστηκε το στόμα από μια τρομοκρατική οργάνωση (17 Ν), της οποίας, όταν αποκαλύφθηκαν τα μέλη, το ερώτημα που ήλθε αβίαστα στα χείλη είναι το "πώς είναι δυνατόν να μην τους έπιασαν από την πρώτη στιγμή;". Εκτός κι αν δεν έπρεπε λόγω "υψηλής" προστασίας... 

Στις 14 Νοεμβρίου 1973 φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφάσισαν αποχή από τα μαθήματα και άρχισαν διαδηλώσεις εναντίον του στρατιωτικού καθεστώτος. Αρχικά η αδύναμη  κυβέρνηση Μαρκεζίνη και, κυρίως, η Χούντα παρακολουθούσαν αμέτοχες χωρίς να αποφασίζουν επέμβαση. Την ίδια στιγμή περίπου 800 φοιτητές κλείστηκαν διαμαρτυρόμενοι στο Πανεπιστήμιο Πατρών.

Φωτογραφία από την εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Η παρουσία αγροτών από τα Μέγαρα αποδεικνύεται
από το πανό που γράφει "Η ΓΗ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΗ ΜΑΣ".

Στους διαδηλωτές φοιτητές προστέθηκαν και αγρότες από τα Μέγαρα που έφθασαν στην Αθήνα διαδηλώνοντας κατά της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης των περιουσιών τους. Φοιτητές και αγρότες που αυτοαποκαλούνταν «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», οχυρώθηκαν μέσα στο κτίριο της σχολής επί της οδού Πατησίων και ξεκίνησαν την λειτουργία του ραδιοπομπού, που κατασκευάστηκε μέσα σε λίγες ώρες στα εργαστήρια της σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών από τον Γιώργο Κυρλάκη. Το, πλέον ιστορικό, μήνυμά τους ήταν: «Εδώ Πολυτεχνείο! Λαέ της Ελλάδας, το Πολυτεχνείο είναι σημαιοφόρος του αγώνα μας, του αγώνα σας, του κοινού αγώνα μας ενάντια στη δικτατορία και για την Δημοκρατία». Εκφωνητές του σταθμού ήταν η Μαρία Δαμανάκη, ο Δημήτρης Παπαχρήστος και ο Μίλτος Χαραλαμπίδης.

Το τανκ που βρίσκεται στην Πατησίων λίγο πριν γκρεμίσει την πύλη.

Στις 3 τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου αποφασίσθηκε από την μεταβατική κυβέρνηση η επέμβαση του στρατού. Τρία άρματα μάχης στάθμευσαν στις πύλες του Πολυτεχνείου για να αποκλείσουν την έξοδο των φοιτητών: ένα στην Πατησίων, το δεύτερο στην Στουρνάρη και το τρίτο στην Τοσίτσα. Οι φοιτητές ζήτησαν διαπραγματεύσεις, αλλά το αίτημά τους απορρίφθηκε. Το τανκ (τύπου AMX 30) που βρισκόταν επί της Πατησίων, όπως φαίνεται και στο ιστορικό φιλμ που τράβηξε παράνομα Ολλανδός δημοσιογράφος, έριξε την κεντρική σιδερένια πύλη, κι ενώ επάνω υπήρχαν ακόμα φοιτητές. Ο σταθμός του Πολυτεχνείου έκανε εκκλήσεις στους στρατιώτες να αψηφήσουν τις εντολές των ανωτέρων τους και στη συνέχεια ο εκφωνητής απήγγειλε τον Εθνικό Ύμνο. Η μετάδοση συνεχίστηκε ακόμα και μετά την είσοδο του άρματος στον χώρο της σχολής. Οι φοιτητές που είχαν παραμείνει στο Πολυτεχνείο συγκεντρώθηκαν στο κεντρικό προαύλιο, ψάλλοντας κι αυτοί τον Εθνικό Ύμνο. Την πτώση της πύλης ακολούθησε η είσοδος μιας μονάδας ενόπλων στρατιωτών των ΛΟΚ, που, χωρίς βία, οδήγησαν τους φοιτητές έξω από το Πολυτεχνείο, μέσω της πύλης της οδού Στουρνάρη. Οι αστυνομικές δυνάμεις που περίμεναν στα δυο πεζοδρόμια της Στουρνάρη επιτέθηκαν στους φοιτητές, την έξοδο των οποίων αποφάσισαν  (σύμφωνα και με το πόρισμα του εισαγγελέα Τσεβά) να περιφρουρήσουν κάποιοι από τους στρατιώτες, οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις επενέβησαν και εναντίον των αστυνομικών που βιαιοπραγούσαν στους φοιτητές. Πολλοί φοιτητές βρήκαν καταφύγιο σε γειτονικές πολυκατοικίες. Ελεύθεροι σκοπευτές της αστυνομίας άνοιξαν  πυρ από γειτονικές ταράτσες, ενώ άνδρες της ΚΥΠ καταδίωκαν τους εξεγερθέντες. Οι εκφωνητές του σταθμού του Πολυτεχνείου παρέμειναν στο πόστο τους και συνέχισαν να εκπέμπουν το ιστορικό μήνυμα για 40 λεπτά μετά την έξοδο, οπότε και συνελήφθησαν. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Αστυνομίας, κατά τη διάρκεια των γεγονότων, συνελήφθησαν 840 άτομα. Ωστόσο, κατά την Μεταπολίτευση αξιωματικοί στην Αστυνομίας ανακρινόμενοι ανέβασαν τον αριθμό των συλληφθέντων σε 2.400 άτομα. 

Οι νεκροί

Από τους πυροβολισμούς αστυνομικών αλλά και στρατιωτικών υπήρξαν νεκροί στους γύρω δρόμους και στην υπόλοιπη Αθήνα αλλά κανένας μέσα στο Πολυτεχνείο.  Το σίγουρο είναι πως οι διάφορες έρευνες και καταγραφές δεν συμφωνούν ως προς τον αριθμό των νεκρών. Η πρώτη επίσημη καταγραφή έγινε τον Οκτώβριο του 1974, από τον εισαγγελέα Δημήτρη Τσεβά, εντοπίζοντας 18 επίσημους ή πλήρως βεβαιωθέντες νεκρούς και 16 άγνωστους "βασίμως προκύπτοντες". Ένα χρόνο αργότερα ο αντιεισαγγελέας εφετών Ιωάννης Ζαγκίνης έκανε λόγο για 23 νεκρούς, ενώ κατά τη διάρκεια της δίκης που ακολούθησε προστέθηκε ακόμη ένας. Οι πρώτες (δημοσιογραφικές) προσπάθειες για την καταγραφή των γεγονότων μιλούσαν για 59 νεκρούς ή και 79 θύματα, με βάση τον κατάλογο Γεωργούλα. Σύμφωνα με έρευνα του διευθυντή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Λεωνίδα Καλλιβρετάκη το 2003, ο αριθμός των επωνύμων νεκρών ανέρχεται σε 23, ενώ αυτός των νεκρών αγνώστων στοιχείων σε 16.

Ο Χρήστος Λάζος υποστηρίζει ότι οι νεκροί είναι 83 και ίσως περισσότεροι. Ανάμεσά τους ο 19χρονος Μιχάλης Μυρογιάννης, ο μαθητής Διομήδης Κομνηνός και ένα πεντάχρονο αγόρι που εγκλωβίστηκε σε ανταλλαγή πυρών στου Ζωγράφου. Κατά τη δίκη των υπευθύνων της Χούντας υπήρξαν μαρτυρίες για τον θάνατο πολλών πολιτών κατά τη διάρκεια της εξέγερσης.  

Στις 30 Δεκεμβρίου του 1975 και μετά από ακροαματική διαδικασία 2,5 μηνών και διάσκεψη 6 ημερών, το Πενταμελές Εφετείο Αθηνών, εξέδωσε απόφαση, η οποία κήρυσσε  ένοχους τους 20 από τους 32 κατηγορούμενους, ενώ αθώωσε τους υπόλοιπους 12. Οι κύριες ποινές που επιβλήθηκαν ήταν:

• Δημήτριος Ιωαννίδης (αρχηγός της ΕΣΑ κατά την περίοδο της εξέγερσης): 7 φορές ισόβια για ηθική αυτουργία σε 7 ανθρωποκτονίες από πρόθεση και 25 χρόνια κάθειρξη, κατά συγχώνευση, για ηθική αυτουργία σε 38 απόπειρες ανθρωποκτονιών και πρόκληση διάπραξης κακουργημάτων, καθώς και διαρκή στέρηση των πολιτικών  δικαιωμάτων του.
• Γεώργιος Παπαδόπουλος: 25 χρόνια κάθειρξη για απλή συνέργεια σε ανθρωποκτονίες από πρόθεση και απόπειρες ανθρωποκτονιών, καθώς και δεκαετή στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.
• Σταύρος Βαρνάβας (αντιστράτηγος ε.α.): 3 φορές ισόβια για ηθική αυτουργία σε 3 ανθρωποκτονίες από πρόθεση και 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε 17 απόπειρες ανθρωποκτονιών και πρόκληση διάπραξης κακουργημάτων, καθώς και διαρκή στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.
• Νικόλαος Ντερτιλής (ταξίαρχος α.α.): Ισόβια κάθειρξη και διαρκή στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων για ανθρωποκτονία από πρόθεση του φοιτητή Μυρογιάννη.
• Άλλοι τέσσερις ανώτατοι αξιωματικοί καταδικάστηκαν σε 25 χρόνια κάθειρξη, κατά συγχώνευση, για ηθική αυτουργία σε συνολικά 12 ανθρωποκτονίες και 56 απόπειρες ανθρωποκτονιών, καθώς και δεκαετή στέρηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων.
• Άλλοι 12 κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν σε μικρότερες ποινές, από 5 μήνες έως 10 χρόνια κάθειρξης για διάφορες κατηγορίες, κυρίως για ηθική αυτουργία σε επικίνδυνες σωματικές βλάβες. Οι ποινές κάτω του ενός έτους ήταν εξαγοράσιμες.

Η μελέτη του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών  

Από το 2002 το  Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών ξεκίνησε έρευνα υπό τον τίτλο «Τεκμηριώνοντας τα γεγονότα του Νοεμβρίου 1973». Στο πλαίσιό της επιχειρείται συγκέντρωση και επεξεργασία με επιστημονικές μεθόδους τεκμηρίων που αφορούν σε πολλές παραμέτρους των γεγονότων, όπως το χρονικό της εξέγερσης, το επιχειρησιακό σχέδιο για την καταστολή της, η εξέλιξη των γεγονότων έξω από το Πολυτεχνείο κ.λπ. Ένα από τα ζητούμενα είναι, φυσικά, ο αριθμός και η ταυτότητα των θυμάτων. Η έρευνα βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. 
Η συγκέντρωση όλων των δεδομένων αποτέλεσε το πρώτο στάδιο της έρευνας στο Ε.Ι.Ε. Κάθε στοιχείο που είδε το φως της δημοσιότητας όλα αυτά τα χρόνια, οι επίσημες ανακοινώσεις του καθεστώτος, οι πληροφορίες που δημοσιεύτηκαν στον παράνομο Τύπο της εποχής, οι αγγελίες κηδειών στις εφημερίδες, οι κάθε προέλευσης λίστες που έκαναν την εμφάνισή τους μετά τη μεταπολίτευση, οι προανακριτικές και ανακριτικές έρευνες, οι συνεντεύξεις συγγενών, οι καταθέσεις μαρτύρων στη δίκη του 1975 συγκεντρώνονται, αποδελτιώνονται, συσχετίζονται κριτικά, αναζητείται η γενεαλογία τους, εντοπίζονται οι αλληλοεπικαλύψεις, οι παρανοήσεις, τα λάθη στην αντιγραφή και οι μεταξύ τους παρεκκλίσεις.

Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας "Μακεδονία" της Παρασκευής, 16 Νοεμβρίου 1973.

Η έρευνα προχωρά έτσι στη συγκρότηση ενός καταλόγου, ο οποίος παραμένει προσωρινός, καθώς εξακολουθεί συνεχώς να εμπλουτίζεται και να διορθώνεται. Για κάθε περίπτωση συγκροτείται ιδιαίτερος φάκελος, με βιογραφικά στοιχεία, τις συνθήκες θανάτου και αναλυτική παράθεση όλων των πηγών που χρησιμοποιήθηκαν με συγκεκριμένα στοιχεία.

Μέχρι στιγμής έχουν καταγραφεί 24 πλήρως τεκμηριωμένες περιπτώσεις, όπως καταγράφονται συνοπτικά στον συνημμένο κατάλογο.

Παράλληλα, έχει συγκροτηθεί ένας κατάλογος 16 ανωνύμων περιπτώσεων που είχε θεωρηθεί σε κάποια στιγμή της διαδικασίας ότι «προκύπτουν βασίμως» ως νεκροί, από επίσημες, επώνυμες και σχετικά αξιόπιστες καταθέσεις, με συγκεκριμένα στοιχεία.

Τέλος, η έρευνα έχει θέσει στο μικροσκόπιο 30 επώνυμες περιπτώσεις, που εμφανίζονται επίμονα στους περισσότερους καταλόγους από το 1974 μέχρι και σήμερα, χωρίς να έχουν ποτέ τεκμηριωθεί. Όλες αυτές οι ανώνυμες και οι αμφιλεγόμενες επώνυμες περιπτώσεις παραμένουν σε εκκρεμότητα, προκειμένου να διερευνηθούν περισσότερο, προτού αποφασιστεί οριστικά να υιοθετηθούν ή να απορριφθούν.

Οι 24 πλήρως τεκμηριωμένες περιπτώσεις

1. Σπυρίδων Κοντομάρης του Αναστασίου, 57 ετών, δικηγόρος (πρώην βουλευτής Κερκύρας της Ένωσης Κέντρου), κάτοικος Αγίου Μελετίου, Αθήνα. Στις 16.11.1973, γύρω στις 20.30-21.00, ενώ βρισκόταν στη διασταύρωση οδών Γεωργίου Σταύρου & Σταδίου, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.

2. Διομήδης Κομνηνός του Ιωάννη, 17 ετών, μαθητής, κάτοικος Λευκάδος 7, Αθήνα. Στις 16.11.1973, μεταξύ 21.30 και 21.45, ενώ βρισκόταν μαζί με άλλους διαδηλωτές στη διασταύρωση των οδών Αβέρωφ & Μάρνη, τραυματίστηκε θανάσιμα στην καρδιά από πυρά που έριξαν εναντίον του άνδρες της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. και από εκεί, νεκρός πλέον, στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών (όπως λεγόταν τότε το Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο).

3. Σωκράτης Μιχαήλ, 57 ετών, εμπειρογνώμων ασφαλιστικής εταιρείας, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Στις 16.11.1973, μεταξύ 21.00 και 22.30, ενώ βρισκόταν μεταξύ των οδών Μπουμπουλίνας και Σόλωνος, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί απόφραξη της αριστεράς στεφανιαίας. Μεταφέρθηκε ημιθανής στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. (F Σεπτεμβρίου), όπου και πέθανε.

4. Toril Margrethe Engeland του Per Reidar, 22 ετών, φοιτήτρια από το Molde της Νορβηγίας. Στις 16.11.1973, γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο στήθος από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε από διαδηλωτές στο ξενοδοχείο «Ακροπόλ» και αργότερα, νεκρή ήδη, στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ι.Κ.Α. Ανακριβώς είχε αναφερθεί αρχικά από την Αστυνομία ως «Αιγυπτία Τουρίλ Τεκλέτ» και η παρεξήγηση αυτή επιβιώνει ακόμη σε κάποιους «καταλόγους νεκρών».

5. Βασίλειος Φάμελλος του Παναγιώτη, 26 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από τον Πύργο Ηλείας, κάτοικος Κάσου 1, Κυψέλη, Αθήνα. Στις 16.11.1973, γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε από διαδηλωτές στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. και από εκεί, νεκρός πλέον, στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών.

6. Γεώργιος Σαμούρης του Ανδρέα, 22 ετών, φοιτητής Παντείου, από την Πάτρα, κάτοικος πλατείας Κουντουριώτου 7, Κουκάκι. Στις 16.11.1973 γύρω στις 24.00, ενώ βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή του Πολυτεχνείου (Καλλιδρομίου και Ζωσιμάδων), τραυματίστηκε θανάσιμα στον τράχηλο από πυρά της αστυνομίας. Μεταφέρθηκε στο πρόχειρο ιατρείο του Πολυτεχνείου, όπου απεβίωσε. Από εκεί μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ι.Κ.Α. Ανακριβώς είχε αναφερθεί αρχικά από την Αστυνομία ως «Χαμουρλής».

7. Δημήτριος Κυριακόπουλος του Αντωνίου, 35 ετών, οικοδόμος, από τα Καλάβρυτα, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Κατά τις βράδυνες ώρες της 16.11.1973 ενώ βρισκόταν στην περιοχή του Πολυτεχνείου, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια και στη συνέχεια κτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, συνεπεία των οποίων πέθανε, από οξεία ρήξη αορτής, τρεις ημέρες αργότερα, στις 19.11.1973, ενώ μεταφερόταν στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ.

8. Σπύρος Μαρίνος του Διονυσίου, επονομαζόμενος Γεωργαράς, 31 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από την Εξωχώρα Ζακύνθου. Κατά τις βράδυνες ώρες της 16.11.1973, ενώ βρισκόταν στην περιοχή του Πολυτεχνείου, κτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Μεταφέρθηκε στο Θεραπευτήριο Πεντέλης, όπου πέθανε τη Δευτέρα, 19.11.1973, από οξύ αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Τάφηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, όπου στις 9.9.1974, έγινε τελετή στη μνήμη του.

9. Νικόλαος Μαρκούλης του Πέτρου, 24 ετών, εργάτης, από το Παρ-θένι Θεσσαλονίκης, κάτοικος Χρηστομάνου 67, Σεπόλια, Αθήνα, εργάτης. Κατά τις πρωινές ώρες της 17.11.1973, ενώ βάδιζε στην πλατεία Βάθης, τραυματίστηκε στην κοιλιά από ριπή στρατιωτικής περιπόλου. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε τη Δευτέρα 19.11.1973.

10. Αικατερίνη Αργυροπούλου σύζυγος Αγγελή, 76 ετών, κάτοικος Κέννεντυ και Καλύμνου, Άγιοι Ανάργυροι Αττικής. Στις 10.00 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην αυλή του σπιτιού της, τραυματίστηκε στην πλάτη από σφαίρα. Διακομίστηκε στην κλινική «Παμμακάριστος» (Κάτω Πατήσια), όπου νοσηλεύτηκε επί ένα μήνα και κατόπιν μεταφέρθηκε στο σπίτι της, όπου πέθανε συνεπεία του τραύματος της μετά από ένα εξάμηνο (Μάιος 1974).

11. Στυλιανός Καραγεώργης του Αγαμέμνονος, 19 ετών, οικοδόμος, κάτοικος Μιαούλη 38, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις 10.15 το πρωί της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν μαζί με άλλους διαδηλωτές στην οδό Πατησίων, μεταξύ των κινηματογράφων «ΑΕΛΑΩ» και «ΕΛΛΗΝΙΣ», τραυματίστηκε από ριπή πολυβόλου που έριξε εναντίον τους περίπολος πεζοναυτών που επέβαινε ενός τεθωρακισμένου οχήματος. Μεταφέρθηκε στο Κ.Α.Τ., όπου πέθανε μετά από

12 μέρες, στις 30.11.1973.

12. Μάρκος Καραμανής του Δημητρίου, 23 ετών, ηλεκτρολόγος, από τον Πειραιά, κάτοικος Χίου 35, Αιγάλεω. Στις 10.30 περίπου το πρωί της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην ταράτσα πολυκατοικίας επί της πλατείας Αιγύπτου 1, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της στρατιωτικής φρουράς που ενέδρευε στην ταράτσα του Ο.Τ.Ε. (αυτουργός ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Αυμπέρης, 573ου Τάγματος Πεζικού). Μεταφέρθηκε στην κλινική «Παντάνασσα» (πλατεία Βικτωρίας), όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.

13. Αλέξανδρος Σπαρτίδης του Ευστρατίου, 16 ετών, μαθητής, από τον Πειραιά, κάτοικος Αγίας Λαύρας 80, Αθήνα. Στις 10.30 με 11.00 περίπου το πρωί της 17.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Κότσικα, τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από πυρά της στρατιωτικής φρουράς που ενέδρευε στην ταράτσα του Ο.Τ.Ε. (αυτουργός ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Δυμπέρης, 573ου Τάγματος Πεζικού). Με διαμπερές τραύμα μεταφέρθηκε στο Κ.Α.Τ., όπου τον βρήκε νεκρό ο πατέρας του.

14. Δημήτριος Παπαϊωάννου, 60 ετών, διευθυντής ταμείου αλευροβιομηχάνων, κάτοικος Αριστομένους 105, Αθήνα. Γύρω στις 11.30 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην πλατεία Ομονοίας, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του, συνεπεία εμφράγματος.

15. Γεώργιος Γεριτσίδης του Αλεξάνδρου, 47 ετών, εφοριακός υπάλληλος, κάτοικος Ελπίδος 29, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις 12.00 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν μέσα στο αυτοκίνητο του στα Νέα Λιόσια, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά που διέσχισαν τον ουρανό του αυτοκινήτου. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε αυθημερόν.

16. Βασιλική Μπεκιάρη του Φωτίου, 17 ετών, εργαζόμενη μαθήτρια, από τα Αμπελάκια Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας, κάτοικος Μεταγένους 8, Νέος Κόσμος. Στις 12.00 το μεσημέρι της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην ταράτσα του σπιτιού της, τραυματίστηκε θανάσιμα στον αυχένα από πυρά. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών και στη συνέχεια στον «Ευαγγελισμό», όπου πέθανε αυθημερόν.

17. Δημήτρης Θεοδώρας του Θεοφάνους, 52 ετών, κάτοικος Ανακρέοντος 2, Ζωγράφου. Στις 13.00, της 17.11.1973, ενώ διέσχιζε με τη μητέρα του τη διασταύρωση της οδού Ορεινής Ταξιαρχίας με τη λεωφόρο Παπάγου στου Ζωγράφου, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά στρατιωτικής περιπόλου με επικεφαλής αξιωματικό (πιθανόν ο ίλαρχος Σπυρίδων Σταθάκης του Κ.Ε.Τ/Θ), που βρισκόταν ακροβολισμένη στο λόφο του Αγίου Θεράποντος. Εξέπνευσε ακαριαία και όταν μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο των Παίδων, απλώς διαπιστώθηκε ο θάνατος του.

18. Αλέξανδρος Βασίλειος (Μπασρί) Καράκας, 43 ετών, Αφγανός τουρκικής υπηκοότητας, ταχυδακτυλουργός, κάτοικος Μύρων 10, Άγιος Παντελεήμονας, Αθήνα. Στις 13.00, της 17.11.1973, ενώ βάδιζε με τον 13χρονο γιο του στη διασταύρωση των οδών Χέϋδεν και Αχαρνών, τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από ριπή μυδραλίου τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος. Μεταφέρθηκε απευθείας στο νεκροτομείο, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.

19. Αλέξανδρος Παπαθανασίου του Σπυρίδωνος, 59 ετών, συνταξιούχος εφοριακός, από το Κεράσοβο Αιτωλοακαρνανίας, κάτοικος Νάξου 116, Αθήνα. Στις 13.30 της 18.11.1973, ενώ βάδιζε με τις ανήλικες κόρες του στη διασταύρωση των οδών Δροσοπούλου και Κύθνου, απέναντι από το ΙΣΤ' Αστυνομικό Τμήμα, βρέθηκε εν μέσω πυρών, προερχομένων από τους αστυνομικούς του Τμήματος, με αποτέλεσμα να πάθει συγκοπή. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.

20. Ανδρέας Κούμπος του Στέργιου 63 ετών, βιοτέχνης, από την Καρδίτσα, κάτοικος Αμαλιάδος 12, Κολωνός. Γύρω στις 11.00 με 12.00 της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Γ' Σεπτεμβρίου και Καποδιστρίου, τραυματίστηκε στη λεκάνη από πυρά μυδραλίου τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών και τέλος στο Κ.Α.Τ., όπου και πέθανε στις 30.1.1974.

21. Μιχαήλ Μυρογιάννης του Δημητρίου, 20 ετών, ηλεκτρολόγος, από τη Μυτιλήνη, κάτοικος Ασημάκη Φωτήλα 8, Αθήνα. Στις 12.00 το μεσημέρι της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Στουρνάρη, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά περιστρόφου αξιωματικού του Στρατού (αυτουργός ο συνταγματάρχης Νικόλαος Ντερτι-λής). Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. σε κωματώδη κατάσταση και κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε αυθημερόν.

22. Κυριάκος Παντελεάκης του Δημητρίου, 44 ετών, δικηγόρος, από τις Κροκεές Λακωνίας, κάτοικος Φερρών 5, Αθήνα. Στις 12.00 με 12.30 το μεσημέρι της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος, τραυματίστηκε θανάσιμα από πυρά διερχομένου άρματος μάχης. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου και πέθανε στις 27.12.1973.

23. Ευστάθιος Κολινιάτης, 47 ετών, από τον Πειραιά, κάτοικος Νικοπόλεως 4, Καματερό Αττικής. Κτυπήθηκε στις 18.11.1973 από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, συνεπεία των οποίων πέθανε στις 21.11.1973.

24. Ιωάννης Μικρώνης του Αγγέλου, 22 ετών, φοιτητής στο τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών, από την Άνω Αλισσό Αχαΐας. Συμμετείχε στην κατάληψη του Πανεπιστημίου Πατρών. Κτυπήθηκε μετά τα γεγονότα, υπό συνθήκες που παραμένουν ακόμη αδιευκρίνιστες. Συνεπεία της κακοποίησης του υπέστη ρήξη του ήπατος, εξαιτίας της οποίας πέθανε στις 17.12.1973 στο Λαϊκό Νοσοκομείο Αθηνών, όπου νοσηλευόταν. Σύμφωνα με ορισμένες ενδείξεις, ο τραυματισμός του συνέβη στην Πάτρα, άλλες όμως πληροφορίες τον τοποθετούν στην Αθήνα. Η περίπτωση του παραμένει υπό έρευνα.

Η μελέτη του Ε.Ι.Ε έχει υιοθετηθεί από τη σχετική βιβλιογραφία ως η πλέον έγκυρη επιστημονική προσέγγιση στο ζήτημα (βλ. ενδεικτικά Δημήτρης Παπαχρήστος, "Το Πολυτεχνείο ζει", εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 2004, σελ. 41-45, Δημήτρης Χατζησωκράτης, "Πολυτεχνείο '73", εκδ. Πόλις, Αθήνα 2004, σελ. 176-177, 424-425, Βαγγέλης Αγγελής & Ολύμπιος Δαφέρμος, "Όνειρο ήταν", έκδ. ΕΔΙΑ-Οδυσσέας, Αθήνα 2005, σελ. 378-388).

Διαβάστε εδώ το πόρισμα Τσεβά

Σημαντικές πληροφορίες για τα γεγονότα της εξέγερσης δίνει και το πόρισμα του εισαγγελέα Δημήτρη Τσεβά που συντάχθηκε περίπου έναν χρόνο μετά τα γεγονότα.  

πηγές:

1. Έναρξη της δίκης για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου ενώπιον του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών στις φυλακές του Κορυδαλλού 16/10/1975 (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο).
2. Σπύρος Σακελλαρόπουλος, «Τα αίτια της πτώσης της δικτατορίας», Ελευθεροτυπία, 20 Απριλίου 2007.  
3.  Καταθέσεις του πρώην πρωθυπουργού Παναγιώτη Κανελλόπουλου και του αρχηγού της Ένωσης Κέντρου – Νέες Δυνάμεις Γεωργίου Μαύρου ενώπιον του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών κατά τη διάρκεια της δίκης των κατηγορουμένων για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. 19/11/1975 (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο).
4. Το Καποδιστριακό, «Εκδήλωση μνήμης για τα γεγονότα της Νομικής Σχολής την 21η Φεβρουαρίου», 1η Μαρτίου 2007. Ανακτήθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2007.
5. Το ΒΗΜΑ onLine, «Ο στρατιώτης-οδηγός του τανκ που γκρέμισε την πύλη του Πολυτεχνείου σπάει τη σιωπή του και μιλάει πρώτη φορά για το μακελειό της 17ης Νοεμβρίου 1973», 9 Νοεμβρίου 2003.  
6. Βλάσης Βλασίδης, «Η πολιορκία και η επέμβαση», Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων. 
7. Πόρισμα Τσεβά για Πολυτεχνείο».
8. Χρήστος Λάζος, «Ελληνικό φοιτητικό κίνημα 1821-1973», εκδ. Γνώση, 1987. 
9. Εφημερίδα Μακεδονία, 31 Δεκεμβρίου 1975, σελίδες 1 και 5.