Επισημάνσεις του Όριον για τη γραμματική της Ε΄ και ΣΤ΄Δημοτικού

Δεν είναι μόνο τα λάθη που επισημάνθηκαν μα και πολλά άλλα...

Πολλά ακούγονται, λέγονται και γράφονται το τελευταίο διάστημα για το σχολικό εγχειρίδιο της νέας γραμματικής που διανεμήθηκε το σχολικό έτος 2011 – 2012 στους μαθητές της Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού. Μέχρι στιγμής διαπιστώσαμε πως όλες οι ενστάσεις περιορίζονται στον διαχωρισμό ή μη των φθόγγων και των γραμμάτων. Καταθέτουμε λοιπόν και την δική μας άποψη, καθώς οι συνεργάτες μας μελέτησαν σε βάθος την συγκεκριμένη γραμματική και μάλιστα επιχείρησαν να εντοπίσουν τις διαφορές από τις γραμματικές του Μ. Τριανταφυλλίδη και του Χ. Τσολάκη, οι οποίες διανέμονταν στους μαθητές του Γυμνασίου και του Δημοτικού αντίστοιχα, και πολλές γενιές διδάχτηκαν από αυτές.

Πράγματι από τους φθόγγους (τους ήχους, τις φωνούλες –που λέμε και στα παιδιά) έχουν παραλειφθεί τα –τσ- και –τζ-. Το –ξ- και το –ψ-, που επίσης παραλείπονται, δεν είναι φθόγγοι∙ είναι γράμματα, τα λεγόμενα διπλά γράμματα, που προέρχονται από

κ + σ = ξ και π + σ = ψ.

Εξάλλου, τόσο η γραμματική του Τριανταφυλλίδη όσο και του Τσολάκη τα καταγράφουν ως γράμματα και όχι ως φθόγγους.

Στη σελίδα 36 της εν λόγω γραμματικής αναφέρονται οι φθόγγοι φωνήεντα και οι φθόγγοι σύμφωνα. Και είναι ξεκάθαρο ότι πρόκειται για φθόγγους, αφού η συγκεκριμένη ενότητα έχει τίτλο 3.1 Φθόγγοι.

Αυτό, ωστόσο, που δεν είναι ευδιάκριτο, βρίσκεται στην αμέσως επόμενη ενότητα, στην 3.2 Γράμματα, όπου πουθενά δεν αναφέρονται τα γράμματα φωνήεντα και τα γράμματα σύμφωνα. Παρόλα αυτά, τα γράμματα του ελληνικού αλφάβητου παραμένουν 24. Ωστόσο, στην ίδια ενότητα πάλι παραλείπονται το –τσ- και το –τζ- από τα δίψηφα σύμφωνα. Δηλαδή, σύμφωνα με τους συγγραφείς αυτά δεν ανήκουν πουθενά. Εμείς όμως πώς τα χρησιμοποιούμε στον λόγο μας και έχουμε τη δυνατότητα να τα ακούμε;

Για εμάς αλλού είναι το θέμα: όχι πως όλα αυτά δεν έχουν σημασία, αλλά στους μαθητές του Δημοτικού δεν κάνουμε λόγο για διαχωρισμό φθόγγων και γραμμάτων. Είναι φύσει αδύνατον τα παιδάκια ηλικίας 6 με 12 ετών να καταλάβουν τη διαφορά. Κι εξάλλου, κατά τη γνώμη μας, δεν χρειάζεται και να τη μάθουν.

Όμως, είναι σημαντικό να ξέρουν τα γράμματα, ώστε να διαβάζουν και να γράφουν σωστά ορθογραφημένες τις ελληνικές λέξεις (γιατί τον τελευταίο καιρό πολλές λέξεις απλοποιούνται ορθογραφικά, π.χ. ξίδι αντί για ξύδι, γαρίφαλο αντί για γαρύφαλλο κ.ά., ενώ την ίδια στιγμή όλο και περισσότεροι μικροί μαθητές είναι ανορθόγραφοι)!

Το θέμα, λοιπόν, είναι: Γιατί στο συγκεκριμένο εγχειρίδιο υπάρχουν τόσες πολλές αλλαγές; Θα αναφερθούμε σε ορισμένες από αυτές.

1.      Στην ενότητα 3.1 Φθόγγοι δεν αναφέρονται καθόλου τα στιγμιαία (κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ) και τα εξακολουθητικά (γ, β, δ, χ, φ, θ, σ, ζ, λ, ρ, μ, ν) σύμφωνα.

2.      Στην ίδια ενότητα τα σύμφωνα χωρίζονται σε διχειλικά, χειλοδοντικά, φατνιακά και ραχιαία και έχουν αντικαταστήσει τα χειλικά και τα λαρυγγικά με τις «απαραίτητες» πάντα αλλαγές για τους συγγραφείς.

3.      Στην ενότητα Δίφθογγοι δεν αναφέρονται καθόλου οι καταχρηστικοί δίφθογγοι.

4.      Στην ενότητα 4.1 Συλλαβισμός, στον κανόνα 2 γίνεται λόγος για τα δίψηφα φωνήεντα, τους διφθόγγους, τους συνδυασμούς αυ και ευ, που δεν χωρίζονται, αλλά πουθενά δεν αναφέρονται τα δίψηφα φωνήεντα.

5.      Η ενότητα 4.2 ονομάζεται Απαλοιφή φωνηέντων, αντικαθιστώντας τα Πάθη φωνηέντων, ενώ την ίδια στιγμή οι όροι συνίζηση, συναίρεση, έκθλιψη, αφαίρεση, συγκοπή και αποκοπή καταργήθηκαν και όλα είναι απαλοιφή φωνηέντων.

6.      Στην ενότητα 5.2 Τύποι των λέξεων – Θέμα, κατάληξη, γιατί δεν αναφέρεται και ο χαρακτήρας των λέξεων, που όλοι γνωρίζουμε πόσο σημαντικός είναι για τον σχηματισμό και την παραγωγή των λέξεων;

Και όλα αυτά είναι μόνο η αρχή. Περιορίστηκα στον σχολιασμό των πέντε πρώτων ενοτήτων, γιατί αν επεκταθώ και παρακάτω θα μπορούσαμε να γράψουμε ολόκληρο βιβλίο. 

Το ερώτημα είναι: γιατί όλες αυτές οι αλλαγές; Και μάλιστα, ακόμα και σε γραμματικές ενότητες που οι μικροί μαθητές δεν διδάσκονται τη θεωρία; 

Αν μελετήσει κανείς το συγκεκριμένο εγχειρίδιο και κάνει μία σύγκριση με τα σχολικά εγχειρίδια του μαθήματος της Γλώσσας των τριών τάξεων του Γυμνασίου, θα διαπιστώσει αρκετές διαφοροποιήσεις. 

Δηλαδή τα παιδιά μας άλλα διδάσκονται στο Δημοτικό και άλλα στο Γυμνάσιο; 

Αρκεί να επισημάνουμε ότι και τα βιβλία αυτά άλλαξαν πριν από 6 περίπου χρόνια. Πώς μέσα σε τόσα λίγα χρόνια υπάρχουν αυτές οι αλλαγές; Τι μεσολάβησε; Γιατί καταργήθηκαν η προστακτική ενεστώτα και αορίστου και έγιναν εξακολουθητική και συνοπτική αντίστοιχα; Γιατί υπάρχουν σημαντικές παραλείψεις στη διδασκαλία του Αντικειμένου;

Θεωρούμε ότι το ζήτημα είναι αρκετά σημαντικό. Άραγε αυτοί που γράφουν τα βιβλία που πρόκειται να διδαχτούν στα σχολεία πόσες φορές έχουν μπει σε σχολική τάξη κι έχουν έρθει σε επαφή με μαθητές των ηλικιών για τις οποίες προορίζονται τα βιβλία αυτά; Α

φού ολοκληρώσουν τη συγγραφή τους, σε ποιους τα δίνουν για να διορθωθούν, τόσο τα τυπογραφικά λάθη όσο και τα γνωστικά; Περιττό να πούμε ότι, δεν επιτρέπεται να υπάρχουν λάθη στα σχολικά βιβλία, είτε με λάθος παραδείγματα (π.χ. 1.      Στη σελίδα 185 στο τελευταίο παράδειγμα, η κτητική αντωνυμία «μου» κάνει την πρόταση επαυξημένη, αφού είναι προσδιορισμός. 2.      Στην ίδια σελίδα το παράδειγμα: «Η πωλήτρια ήθελε να πουλήσει στην κυρία Δανάη ένα φόρεμα.» είναι μία περίοδος και όχι μία πρόταση χαρακτηρίζεται "επαυξημένη πρόταση", αφού η κάθε πρόταση έχει μόνο ένα ρήμα)

είτε με λάθος θεωρία, όπως συμβαίνει στο εγχειρίδιο της Γλώσσας της Στ΄ Δημοτικού, σχετικά με το άμεσο και το έμμεσο αντικείμενο, όταν βρίσκονται και τα δύο σε αιτιατική πτώση.

Είναι πολλά αυτά που πρέπει να ψάξουμε και να διορθώσουμε. 

Σαφώς και η ελληνική γλώσσα είναι ζωντανή και επόμενο είναι να εξελίσσεται, όχι όμως να υποβαθμίζεται απλοποιούμενη. 

Γιατί στην ενότητα 17.2 Σύνθεση, δεν αναφέρονται οι σύνθετες λέξεις από προθέσεις και οι απαραίτητες αλλαγές που γίνονται κατά τη σύνθεση (π.χ. συν + πράττω= συμπράττω), όπως και οι εξαιρέσεις στην ορθογραφία με το συνδετικό φωνήεν –ο- (π.χ. νύχτα + πουλί= νυχτοπούλι, αλλά μέταλλο + ορυχείο= μεταλλωρυχείο); 

Σαφώς και η νέα ελληνική έχει τις ρίζες της στην αρχαία ελληνική, εντούτοις, με το πέρασμα των χρόνων έχουν υπάρξει πολλές αλλαγές, τόσο στη γραμματική (έχουμε πλέον τέσσερις πτώσεις, δύο αριθμούς κ.α) όσο και στις λέξεις (π.χ. το τίθημι έγινε θέτω). Ωστόσο, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι στην νέα αυτή γραμματική επανήλθε το τελικό –ν στην αιτιατική του οριστικού και αόριστου άρθρου (ευτυχώς!), προκειμένου να γίνεται διαχωρισμός ανάμεσα στα αρσενικά και τα ουδέτερα ονόματα (όπως συνέβαινε και στην αρχαία ελληνική γραμματική).  

Το εν λόγω είναι ένα εγχειρίδιο γραμματικής που απευθύνεται σε μαθητές και δασκάλους του Δημοτικού. Εντούτοις, σύμφωνα με συμπληρωματικές οδηγίες από το Υπουργείο, πρόκειται για ένα «βιβλίο αναφοράς και όχι εγχειρίδιο που το επεξεργάζεται και το μελετά ο δάσκαλος και ο μαθητής γραμμικά. Δίνει προτεραιότητα στον προφορικό λόγο, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της σύγχρονης γλωσσολογίας. Λιγότερη ύλη: ορισμένα δύσκολα γλωσσικά φαινόμενα παρουσιάζονται σε απλουστευμένη μορφή, ώστε οι μαθητές να πάρουν μια πρώτη γεύση για γλωσσικές έννοιες τις οποίες θα διδαχθούν αναλυτικότερα σε μεγαλύτερη σχολική βαθμίδα. Αποτελεί σημείο αναφοράς για μάθηση, άσκηση, εφαρμογή και ανάπτυξη γλωσσικών δεξιοτήτων και όχι υλικό για αποστήθιση και αφετηρία για εκτενείς ασκήσεις κλίσεων ουσιαστικών, επιθέτων, ρημάτων κτλ.».

Κι έρχομαι να αναρωτηθώ: γιατί βιβλίο αναφοράς; Γιατί υπάρχει αυτή η απλούστευση και οι παραλείψεις; Αν και τα διάφορα φαινόμενα θα διδαχθούν σε μεγαλύτερες τάξεις (μολονότι στα βιβλία της Γλώσσας της Ε΄ και Στ΄ έχουν σχεδόν την ίδια ύλη με αυτή του Γυμνασίου), γιατί δεν υπάρχουν ολοκληρωμένα, αν αναλογιστούμε μάλιστα ότι οι μαθητές χρησιμοποιούν το συγκεκριμένο εγχειρίδιο με την καθοδήγηση του δασκάλου;

Άρα, κάποιες «λεπτομέρειες» θα πρέπει να επισημαίνονται στο βιβλίο, ωστόσο, σύμφωνα με την κρίση του δασκάλου και το δυναμικό της τάξης, μπορούν να παραλειφθούν και να μην διδαχθούν. Δεν θα πρέπει, τουλάχιστον ο δάσκαλος να έχει πλήρη εικόνα και γνώση; Γιατί δίνεται βάση στον προφορικό λόγο; Από την Α΄ Δημοτικού τα παιδιά μαθαίνουν να διαβάζουν και να γράφουν. Είναι ένας συνδυασμός προφορικού και γραπτού λόγου. Άλλωστε ο γραπτός λόγος έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς κυρίως μέσα από τα γραπτά κείμενα μεταλαμπαδεύεται η γνώση, αφού τα προφορικά λόγια παραποιούνται και παραλείπονται, εφόσον ξεχνιούνται.

Για να μην μακρηγορήσουμε ακόμα περισσότερο, μήπως θα πρέπει να είμαστε πιο προσεκτικοί στη συγγραφή των σχολικών εγχειριδίων; Μήπως θα πρέπει να είμαστε πιο σαφείς και συγκεκριμένοι, χωρίς λάθη και παραλείψεις; Δεν ξέρουμε αν πράγματι «κάτι» κρύβεται πίσω από όλα αυτά, αν γίνεται προσπάθεια αλλοίωσης ή παραποίησης της ελληνικής γλώσσας ή συμβαίνουν στο πλαίσιο της «εξελισσόμενης γλώσσας». Αυτό που ξέρουμε όμως είναι ότι πολλές φορές υπάρχει σύγχυση τόσο στους μαθητές όσο και τους διδάσκοντες, με αποτέλεσμα ούτε οι δεύτεροι να γνωρίζουν πού πρέπει να ανατρέξουν για να λύσουν τις απορίες τους και τι ακριβώς πρέπει να πουν στα παιδιά, αφού τα βιβλία δεν συμβαδίζουν και άλλους όρους χρησιμοποιούμε στο Δημοτικό και άλλους στο Γυμνάσιο (π.χ. άλλη η σημασία της ονοματικής και ρηματικής φράσης στα βιβλία της Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού και άλλη στην εν λόγω γραμματική και τα βιβλία του Γυμνασίου). Το θέμα θέλει αναλυτική διερεύνηση και απαντήσεις από έγκυρες πηγές και ειδικούς. 

Η Ακαδημία Αθηνών οφείλει και επιβάλλεται να έχει τον τελικό λόγο!

Η Συντακτική Ομάδα του περιοδικού Όριον