Κάστρο Μεθώνης: αναμένοντας την μελέτη… ωρίμανσης

Μια ακόμη κατάρρευση έγινε στις αρχές τρέχοντος στο πανέμορφο ενετικό κάστρο της Μεθώνης. Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει τέτοιο λυπηρό γεγονός που οφείλεται στην αποσπασματική (εδώ και πολλές δεκαετίες) αντιμετώπιση των φθορών του μνημείου. Αυτή τη φορά η κατάρρευση ανακοινώθηκε από το ίδιο το Υπουργείο Πολιτισμού: 

«Κατά τις πρωινές ώρες της 8ης Ιανουαρίου 2021 διαπιστώθηκε η κατάρρευση τμήματος της δυτικής πλευράς του ημικυκλικού πύργου εντός του βόρειου περιβόλου του Κάστρου Μεθώνης. Οφείλεται στις πρόσφατες, πολύ έντονες βροχοπτώσεις των αρχών της τρέχουσας εβδομάδας. Το τμήμα που κατέπεσε είχε εξαιρετικά μεγάλο βάρος και δεν ήταν εύκολο να συγκρατηθεί με άμεσα σωστικά μέτρα.

                                  Ο πύργος πριν από την κατάρρευση (φωτο: kalamatajournal.gr)

Ο ημικυκλικός Πύργος, ένας από τους αρχαιότερους της ακρόπολης, χρονολογείται στις αρχές του 13ου αιώνα και ανάγεται στο πρώτο οικοδομικό πρόγραμμα των Ενετών επί της χερσονήσου της Μεθώνης. Εξαιτίας της μεταγενέστερης επέκτασης των τειχών προς τα δυτικά κατά την Β΄ Ενετοκρατία (1686-1715), βρίσκεται σήμερα στο εσωτερικό του φρουρίου. Ο πύργος έχει υποστεί μεγάλες φθορές, διακρίνεται εντούτοις ότι είχε τοξοθυρίδες σε δύο επίπεδα προς την πλευρά της θάλασσας. Από αυτές σώζεται η ανώτερη τοξοθυρίδα, κατασκευασμένη με πώρινους δόμους. Ο πύργος είναι κατασκευασμένος από αργολιθοδομή με πώρινο πλαίσιο στη μοναδική σήμερα σωζόμενη τοξοθυρίδα του στα δυτικά».

Το γεγονός ότι οι διαρκείς αλλά αποσπασματικές παρεμβάσεις δεν σώζουν το μνημείο από τις φθορές και τις καταρρεύσεις που παρατηρούνται σχεδόν κάθε χρόνο, παραδέχεται και η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη: «Στη συνάντηση μου με τον Περιφερειάρχη Παναγιώτη Νίκα», δήλωσε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού και πρόσθεσε: «είχε επισημανθεί ότι παρά τις επενδύσεις οι οποίες έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, μέσω των συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων (ΚΠΣ και ΕΣΠΑ 2007-2013), σε αυτό το σημαντικό μνημείο, εξαιτίας της θέσης του, πάνω στη θάλασσα, παρουσιάζει ιδιαίτερα προβλήματα. Έχουμε ήδη συμφωνήσει με τον Περιφερειάρχη να προχωρήσουμε σε Προγραμματική Σύμβαση, που θα χρηματοδοτηθεί και από τις δύο πλευρές, προκειμένου, το συντομότερο δυνατό, να έχουμε έτοιμες τις μελέτες, με απώτερο στόχο η αποκατάστασή του να ενταχθεί στην επόμενη Προγραμματική Περίοδο. Τα σοβαρά δομοστατικά προβλήματα τμημάτων του κάστρου, θα αντιμετωπιστούν από τις μελέτες που θα εκπονηθούν με τον προσφορότερο τρόπο».

Κατά τη σύσκεψη που έγινε, υπό την υπουργό, με όλες τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, σχετικά με το ζήτημα της προστασίας του Κάστρου της Μεθώνης, διαπιστώθηκαν και εκτέθηκαν τα σοβαρά δομοστατικά του προβλήματα, τα οποία χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης. Αποφασίστηκε η εκπόνηση μελετών, που θα αφορούν στην αποκατάσταση τμημάτων του κάστρου, επεμβάσεις στερέωσης, καθώς και στην αναβάθμιση του φωτισμού. Για την κατάσταση του Κάστρου και τις ενέργειες που πρόκειται να ακολουθήσουν η υπουργός ενημέρωσε τον δήμαρχο Πύλου- Νέστορος κ. Παναγιώτη Καρβέλα, ενώ έχει προγραμματιστεί και επίσκεψη στο μνημείο του γενικού γραμματέα Πολιτισμού Γ. Διδασκάλου και αρμοδίων στελεχών του Υπουργείου.

Έγγραφο Μηλίτση

Την Τετάρτη, 9 Ιανουαρίου, η προϊσταμένη της ΕΦΑ Μεσσηνίας, αρχαιολόγος Ευαγγελία Μηλίτση – Κεχαγιά, έστειλε στο υπουργείο Πολιτισμού -με κοινοποίηση, και στην Περιφέρεια Πελοποννήσου και τον Δήμο Πύλου – Νέστορος, έγγραφο που αναφέρεται αναλυτικά στις κατάσταση και τα προβλήματα του Κάστρου. Μεταξύ άλλων σημειώνει:

«Στο σύνολο του μνημείου εντοπίζονται πολλαπλά και πολύ σοβαρά δομοστατικά προβλήματα, ενώ καταγράφονται πολλές φθορές (καταρρεύσεις τμημάτων των τοιχοποιιών, αποκολλήσεις λίθων κλπ) σε διάφορα τμήματα των οχυρώσεων, όπως στο εγκάρσιο τείχος, στο βόρειο εσωτερικό τείχος καθώς και σε τμήματα του ανατολικού. Πρόσφατο παράδειγμα είναι η κατάρρευση τμημάτων τοιχοποιίας σε μεταπύργιο διάστημα του ανατολικού τείχους του κάστρου, που ανάγεται στην περίοδο της Α΄ Ενετοκρατίας (1209-1500) με διάφορες μετασκευές, όπως την προσθήκη σκάρπας, από τον 15ο αιώνα και εξής.

                                      Οι πύργος μετά την κατάρρευση (φωτο: kalamatajournal.gr)

Συγκεκριμένα στο τμήμα του τείχους του κάστρου μεταξύ των πύργων 7 και 8 και σε δύο σημεία στη βάση του είχαν προκληθεί ήδη από την 12η Σεπτεμβρίου του έτους 2019 καταρρεύσεις λίθων με αποτέλεσμα την δημιουργία σπηλαιώσεων διαστάσεων περίπου 2,00Χ2,50 μ. Όμως κατά τις πρωινές ώρες της 7ης Δεκεμβρίου 2020, μετά από συνεχείς έντονες βροχοπτώσεις και κυματισμούς, διαπιστώθηκε, κατόπιν σχετικής αναφοράς από αρχαιολόγο της Εφορείας μας, η αποκόλληση και άλλων λίθων στα προαναφερόμενα σημεία, με αποτέλεσμα την δημιουργία μεγαλύτερης σπηλαίωσης διαστάσεων 6,00Χ4,00 μ. περίπου. Κατά συνέπεια, γίνεται αντιληπτό πως οι ρυθμοί της φθοράς και των τοπικών καταρρεύσεων είναι πολύ συχνοί και εντοπίζονται περισσότερο σε τμήματα των οχυρώσεων που γειτνιάζουν με την θάλασσα.

Στο πλαίσιο αντιμετώπισης των πολλών και ποικίλων προβλημάτων που παρουσιάζει ο συγκεκριμένος αρχαιολογικός χώρος, η Υπηρεσία μας πρότεινε την εκπόνηση μελετών ωρίμανσης στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2021-2027, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονταν οι εκπονήσεις μελετών αποκατάστασης της βόρειας και ανατολικής οχύρωσης του κάστρου Μεθώνης, του ημικυκλικού ΝΔ πύργου της ακρόπολης καθώς και του επιθαλάσσιου οχυρού Μπούρτζι, που συνιστά και το πιο εμβληματικό σημείο του αρχαιολογικού χώρου.

Για τις προαναφερόμενες μελέτες καθώς και για περαιτέρω επεμβάσεις στερέωσης και ανάδειξης, που απαιτούνται επίσης, σε τμήματα του ενδιάμεσου τείχους και στους προμαχώνες Loredan και Bembo, καθώς και για την αναβάθμιση του φωτισμού του κάστρου, η Εφορεία μας βρίσκεται και σε συνεργασία με τον Δήμο Πύλου – Νέστορος προκειμένου να εξευρεθούν τρόποι, τόσο οικονομικής όσο και τεχνικής φύσεως, για την αντιμετώπιση των στερεωτικών και δομοστατικών εργασιών που απαιτούνται σε διάφορα σημεία του αρχαιολογικού χώρου. Μάλιστα σε πρόσφατη σύσκεψη με τον δήμαρχο Πύλου – Νέστορος κ. Π. Καρβέλα, διατυπώθηκε εκ μέρους του δημάρχου η πρόθεση σύμπραξης για την χρηματοδότηση των απαιτούμενων μελετών για
α) στερέωση – αποκατάσταση και ανάδειξη πύργου Μπούρτζι,
β) στερέωση – αποκατάσταση τμημάτων των τειχών του κάστρου και
γ) αναβάθμιση φωτισμού του κάστρου στο πλαίσιο προγραμματικής σύμβασης.

Η δαπάνη για τις ανωτέρω μελέτες προϋπολογίζεται να ανέλθει στις 100.000 €, ενώ εκ μέρους του δήμου έχει ήδη δεσμευτεί πίστωση ύψους 20.000 € για την προμελέτη αναβάθμισης του φωτισμού. Η Περιφέρεια Πελοποννήσου, προς την οποία κοινοποιείται το παρόν, παρακαλείται σε συνεργασία με την Εφορεία μας και τις αρμόδιες Διευθύνσεις του ΥΠ.ΠΟ.Α να εξετάσει το ενδεχόμενο χρηματοδότησης των προαναφερόμενων μελετών στερέωσης – αποκατάστασης στο πλαίσιο προγραμματικής σύμβασης, προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα σοβαρά δομοστατικά προβλήματα και να αναδειχθεί έτι περαιτέρω το πλέον εμβληματικό μνημείο της Μεσσηνίας».

Στις 30 Δεκεμβρίου ανακοινώθηκε από το Υπουργείο ότι η μελέτη, προϋπολογισμού 300.000 ευρώ, για την στερέωση και αποκατάσταση του Κάστρου Μεθώνης, έχει προγραμματιστεί να εκτελεστεί μέσω προγραμματικής σύμβασης μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού, της Περιφέρειας Πελοποννήσου και του Δήμου Πύλου –Νέστορος.

Απάντηση Μενδώνη

Ερώτηση για το Κάστρο της Μεθώνης κατέθεσε στις 18 Δεκεμβρίου (πριν την κατάρρευση δηλαδή) ο βουλευτής Μεσσηνίας Γιάννη  Λαμπρόπουλος και χθες ήρθε η απάντηση της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη που αναφέρει τα εξής:

«Την περίοδο 2012-2015 υλοποιήθηκε το έργο «Αποκατάσταση και Ανάδειξη Τμημάτων Κάστρου Μεθώνης» του Ε.Π «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» του ΕΣΠΑ 2007- 2013, προϋπολογισμού 900.000 €, το οποίο ολοκληρώθηκε το έτος 2015 και αφορούσε σε εκτεταμένες εργασίες συντήρησης, αποκατάστασης και ανάδειξης στον ΝΑ επιθαλάσσιο πύργο και στο δυτικό τείχος. Εντούτοις, η προηγούμενη πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ, δεν ενέταξε την συνέχιση του έργου στην επόμενη προγραμματική περίοδο του ΕΣΠΑ 2014-2020, με αποτέλεσμα να μην συνεχιστούν οι αναγκαίες αναστηλωτικές εργασίες.

                 Κατάρρευση τμήματος του Κάστρου το έτος 2018 (φωτό: eleftheriaonline.gr)

Ο περιμετρικός φωτισμός ανάδειξης του κάστρου της Μεθώνης, αποτελούμενος από 300 συνολικά φωτιστικά σώματα, υλοποιήθηκε με το έργο «Συνολική Ανάδειξη Κάστρου Μεθώνης», η μελέτη του οποίου είχε εγκριθεί το 1998. Οι εργασίες εκτελέστηκαν από το ΤΑΠ, ολοκληρώθηκαν το 2004 και παρελήφθησαν οριστικά το 2006. Το έργο εκτελέστηκε στο πλαίσιο του προγράμματος ΕΠΑΝ-Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα» και αφορούσε στο υποέργο «Συνολική Ανάδειξη Κάστρου Μεθώνης» της Πράξης «Δίκτυο Πολιτιστικών Στοιχείων- ΚΑΣΤΡΩΝ ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ-Διαδρομή Πολιτιστικού Τουρισμού». Το 2013 εκτελέστηκαν εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης του δικτύου, με την υλοποίηση από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας μελέτης που εκπονήθηκε από το ΤΑΠ και τη συνδρομή του Συλλόγου Φίλων Κάστρου Μεθώνης.

Την περίοδο 2015-2019 οι εργασίες που εκτελέστηκαν ήταν σημειακές, και είχαν κυρίως σωστικό ή καλλωπιστικό χαρακτήρα, και ειδικότερα:

-      Κατά την θερινή περίοδο του έτους 2018 πραγματοποιήθηκε η κατασκευή και τοποθέτηση νέων κιγκλιδωμάτων από ανοξείδωτο χάλυβα καθ’ όλο το μήκος του δυτικού επιθαλάσσιου τείχους, για τη βελτίωση της αισθητικής εικόνας του χώρου και την ασφαλή περιήγηση των επισκεπτών.

-     Την ίδια περίοδο έγινε η τοποθέτηση ανοξείδωτων καλαθιών απορριμμάτων και η κάλυψη φρεάτων με ξύλινες και μεταλλικές εσχάρες.

-    Οι μόνες αναστηλωτικές εργασίες που υλοποιήθηκαν ήταν σε τμήματα του ανατολικού τείχους, στα οποία είχαν σημειωθεί καταρρεύσεις της τοιχοποιίας το 2018.

Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι τα προηγούμενα έτη δεν αντιμετωπίστηκαν συνολικά τα πολλαπλά και σοβαρά δομοστατικά προβλήματα και οι φθορές (καταρρεύσεις τμημάτων των τοιχοποιιών, αποκολλήσεις λίθων κ.λ.π) σε διάφορα τμήματα των οχυρώσεων, όπως στο εγκάρσιο τείχος, στο βόρειο εσωτερικό τείχος καθώς και σε τμήματα του ανατολικού.

 

Σήμερα, το ΥΠΠΟΑ είναι σε στενή συνεργασία με την Περιφέρεια Πελοποννήσου και τον Δήμο Πύλου-Νέστορος για την άμεση εκπόνηση μελετών ωρίμανσης, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οριστικά τα προβλήματα στο ανάπτυγμα των τειχών του κάστρου της Μεθώνης, και όχι μόνο των κατά καιρούς καταρρεύσεων των ανωδομών τους.

Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας και η Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων θα συνεργαστούν με τους τοπικούς φορείς για την εκπόνηση μίας μελέτης ωρίμανσης συνολικού χαρακτήρα (Αρχιτεκτονικής, Στατικής και Γεωτεχνικής μελέτης), η οποία θα μπορέσει να ενταχθεί και να υλοποιηθεί στο επόμενο χρηματοδοτικό πρόγραμμα του ΕΣΠΑ 2021-2027».