Το δικαίωμα στην μπούρκα και το παιχνίδι των λέξεων

ΚΑΛΟΙ ΚΑΙΡΟΙ                   

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Οι ειδήμονες του ΟΗΕ καταδίκασαν τη Γαλλία επειδή, σύμφωνα με τον νόμο, απαγορεύεται η νικάμπ στους δημόσιους χώρους. Παραλλήλως, η Ιλχάν Όμαρ, πρόσφυγας

από τη Σομαλία που εξελέγη βουλευτής στη Μινεσότα, υποσχέθηκε να προωθήσει την κατάργηση του νόμου που απαγορεύει τη μαντίλα στο αμερικανικό Κογκρέσο. Τέτοιου είδους εξελίξεις χειροκροτούν οι ιμάμηδες και τα «συμβούλια» ευρωϊσλαμικών και αμερικανοϊσλαμικών σχέσεων, τουτέστιν διάφορα πρακτορεία εξισλαμισμού που κατευθύνονται από τις ισλαμικές χώρες.

Πολλά εγκλήματα διαπράττονται με την απάθεια, ακόμα και τη συνενοχή του θύματος χωρίς να παύουν να είναι εγκλήματα. Η λογική του ΟΗΕ εξισώνει την παραίτηση με την απελευθέρωση, οδηγεί σε απαράδεκτες υποχωρήσεις (που τις ονομάζει συμβιβασμούς) και νομιμοποιεί την ποινικοποίηση όχι μόνο τη σεξουαλικότητας των γυναικών, αλλά ολόκληρης της υπόστασής τους

Η επιτροπή του ΟΗΕ έκρινε ότι η απαγόρευση της νικάμπ «παραβιάζει την ελευθερία της θρησκείας και τα ανθρώπινα δικαιώματα». Το νοσηρό παιχνίδι των λέξεων επικαλείται τον διαφωτισμό· μια καραμέλα της εποχής που πιπιλίζουμε χωρίς να έχουμε ιδέα ούτε για τις θεμελιώδεις αρχές του, ούτε για την εξέλιξή του μέσα στους αιώνες. Από τον διαφωτισμό εξάγουμε το δικαίωμα του να είναι κάποιος φασίστας, αν και όχι με την έννοια του λαϊκού κινήματος του 20ού αιώνα –με όλες τις άλλες έννοιες. Οι οργανώσεις και οι θεσμοί που ελέγχουν την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τελούν εν συγχύσει: λίγο από δυτικό ουτοπισμό, λίγο από καλοσύνη της Καινής Διαθήκης, λίγο από φιλοεξωτισμό, έχουμε φτάσει στο παράδοξο να συνιστά δικαίωμα η εθελοντική στέρηση των δικαιωμάτων. Τα δικαιώματα δεν είναι πια οικουμενικά, δεν έχουν αντικειμενική υπόσταση· υπαγορεύονται από αυταρχικές θρησκείες και παραδόσεις οι οποίες φαίνονται ελκυστικές στον Δυτικό άνθρωπο λόγω της χαώδους υπαρξιακής του αναζήτησης και του ψυχικού του αδιεξόδου.

Στην Αλγερία, απαγορεύεται να φορούν μπούρκα οι γυναίκες-δημόσιοι υπάλληλοι. Γιατί ο ΟΗΕ δεν παρεμβαίνει; Διότι πρόκειται για εσωτερικό ζήτημα της Αλγερίας. Στη Δύση όμως, όπου δημιουργούμε προβλήματα με ζήλο, η μπούρκα αναδεικνύεται σε σύμβολο: οι γυναίκες χωρίς ταυτότητα μεταμορφώνουν την μπούρκα σε ταυτότητα. Όπου γίνεται πολύς λόγος για ταυτότητα, κάτι δεν πάει καλά. Εφόσον λοιπόν ο νόμος προβλέπει την ελευθερία της ταυτότητας, καταλήγουμε στην πρόταση «ελευθερία να φοράς μπούρκα». Πώς θα ακουγόταν αν λέγαμε «ελευθερία να μην έχεις κανένα δικαίωμα»; Διότι η μπούρκα σημαίνει, χωρίς διφορούμενα, «δεν έχω κανένα δικαίωμα: είμαι περιουσία του πατέρα μου, του αδερφού μου, του συζύγου μου ή του γιου μου». Ας διαβάσουμε τα συντάγματα και τη νομοθεσία των χωρών που επιβάλλουν την μπούρκα και ας ξεστραβωθούμε. Εκτός αν οι άνδρες στη Δύση νοσταλγούν τον Μεσαίωνα, την ιπποσύνη και την παρθενία.

Η μπούρκα είναι μια επιλογή. Αλλά δεν είναι ατομική επιλογή, είναι αγελαία επιλογή· ήθος διαμορφωμένο σε συγκεκριμένες συνθήκες υποτέλειας. Και πράγματι, πολλές γυναίκες, προσκολλημένες στις επιθυμίες των ανδρών -πράγμα που δεν είναι αποκλειστικό γνώρισμα της ζωής στην Ανατολή- φορούν την μπούρκα με μαχητικότητα. Έτσι, είναι δύσκολο να εφαρμοστεί ο νόμος όπου υπάρχει: η μπούρκα γίνεται πεδίο όπου συμμαχούν γυναίκες, ιμάμηδες, αριστεροί πολιτικοί, πολιτικοί διεθνούς στρατηγικής και ούτω καθεξής. Όμως, η ελευθερία για την οποία ξεστομίζουμε τόσες κενολογίες είναι μονόδρομος: δεν υπάρχει ελευθερία που δείχνει προς τον μουσουλμανικό κόσμο – όποιος τρέφει τέτοιες αυταπάτες είναι είτε ανιστόρητος και αταξίδευτος ή, το πιθανότερο, αυτοτιμωρούμενος, εφόσον έχουμε πλάσει το μυθιστόρημα της ενοχής της Δύσης. Λες και το σκοτάδι δεν μπορεί να συμβεί χωρίς εμάς τους Δυτικούς.

Ατομική επιλογή είναι η άρνηση της μπούρκας: κι εδώ τίθεται στην πραγματικότητα ο έλεγχος επί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ποιος προστατεύει τις γυναίκες που, επειδή αρνούνται να φορέσουν μπούρκα, υφίστανται εγκλεισμό, βία, ταπεινώσεις; Όχι· η μπούρκα δεν είναι ενδυματολογική ιδιαιτερότητα· δεν είναι σαν να φοράς γόβες στιλέτο. Και δεν συνδυάζεται, παρά τη φαντασίωση μερικών ανδρών, με κίτρινα δαντελένια εσώρουχα. Είναι στολή συμμόρφωσης (uniform!) και στοιχείο ενός ευρέος πολιτικού σχεδίου.

Το να την ανεχόμαστε στην Ευρώπη είναι σαν να ενισχύουμε τη θεσμική μισογυνία στην Ανατολή. Η «ελευθερία» της μπούρκας στην Ευρώπη ισοδυναμεί με τον καταναγκασμό της μπούρκας στις μουσουλμανικές χώρες: με απειλή κατά της ζωής των γυναικών, όχι μόνο κατά της αξιοπρέπειας που αποτελεί μια πολυτέλεια. Το πιο εξωφρενικό είναι ότι η μπούρκα παρουσιάζεται ως «γυναικείο» δικαίωμα, λες και ισοδυναμεί, λόγου χάρη, με το «ανδρικό» δικαίωμα στην κουκούλα. Η απόκρυψη του σώματος και μάλιστα του προσώπου παρουσιάζεται σαν δικαίωμα σύμφυτο στην κουλτούρα, στο φύλο, στη θρησκευτική λατρεία: ένας άνδρας με κουκούλα είναι παραβάτης· μια γυναίκα με μπούρκα είναι «πολιτισμός, ελευθερία θρησκείας, πολυμορφία».

Οι κύριοι και οι κυρίες του ΟΗΕ σκέφτονται δήθεν ανθρωπιστικά: με την μπούρκα οι γυναίκες μπορούν τουλάχιστον να πηγαίνουν στην αγορά ή να παίρνουν τα παιδιά τους από το σχολείο· να συμμετέχουν δηλαδή στον δημόσιο χώρο· πλην όμως, με τίμημα την απουσία του σώματος, υφιστάμενες ένα είδος φυλετικού ακρωτηριασμού. Το αν συναινούν είναι άσχετο. Πολλά εγκλήματα διαπράττονται με την απάθεια, ακόμα και τη συνενοχή του θύματος χωρίς να παύουν να είναι εγκλήματα. Η λογική του ΟΗΕ εξισώνει την παραίτηση με την απελευθέρωση, οδηγεί σε απαράδεκτες υποχωρήσεις (που τις ονομάζει συμβιβασμούς) και νομιμοποιεί την ποινικοποίηση όχι μόνο τη σεξουαλικότητας των γυναικών, αλλά ολόκληρης της υπόστασής τους. Παραλλήλως, ενθαρρύνει τον μισογυνισμό ακόμα και στις χώρες όπου οι νόμοι -οι αρκετά πρόσφατοι νόμοι- έχουν συμβάλει στην υποχώρησή του: ο λευκός άνδρας στη Δύση, εκείνος που νομοθετεί και επιτηρεί την εφαρμογή των νόμων, υπακούει στον όχι και τόσο λευκό άνδρα στην Ανατολή. Πολλές γυναίκες -μερικές εκ των οποίων αυτοαποκαλούνται «φεμινίστριες» (ο εν λόγω όρος από τα βάθη του 20ού αιώνα έχει, έτσι κι αλλιώς, συνήχηση θύματος)- τον στηρίζουν σε αυτή την αποστολή: δεν υπάρχει πιο ύπουλος μισογυνισμός από τον μισογυνισμό των γυναικών. Και πιο ανέντιμη πολιτική από την αποθέωση του επιθετικού εθνικισμού στο πλαίσιο της αποθέωσης της «διαφορετικότητας». Ίσως έχουν δίκιο όσοι λένε ότι ο ΟΗΕ και οι συναφείς οργανισμοί δεν έχουν πια κανένα ρόλο να παίξουν: οι γραφειοκράτες ζουν στους διαδρόμους των γραφείων τους· όχι στον αληθινό κόσμο.

Από την εφημερίδα "Τα Νέα" - Σαββατοκύριακο 1-2 Δεκεμβρίου 2018