 |
| Σαπφώ. Τοιχογραφία από την Πομπήια. |
ωστόσο έδειξε ότι είναι σε θέση να υποτάξει ένα τριαντάφυλλο, να ερμηνεύσει ένα κύμα ή ένα αηδόνι και να πει «Σ’ αγαπώ», για να συγκινηθεί η υφήλιος». ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ
«Μαυρομαλλούσα Σαπφώ,
αγνή, γλυκογελούσα…». Με λόγια μελιστάλαχτα ο Αλκαίος καλεί το τραγούδι της
Μούσας της λυρικής ποίησης. Ευθύς, ο έρωτας αγκαλιάζει γλυκά τη λύρα της και η
Κυρία του οίκου των Μουσών, προσκαλεί τη Κύπριδα θεά στη συντροφιά τους:
«Έλα μου εδώ από τη Κρήτη, σε αυτόν τον άγιο ναό όπου βρίσκεται
το όμορφο περιβόλι με τις μηλιές και οι βωμοί όπου έχει καεί θυμίαμα. Εκεί μέσα
κελαρύζει δροσερό νερό μέσα από τα κλαδιά της μηλιάς κι όλος ο χώρος είναι
ισκιωμένος με τριανταφυλλιές, κι από τα τρεμάμενα φύλλα σταλάζει ύπνο. Εκεί
μέσα ένα λιβάδι όπου βόσκουν άλογα, λουλουδίζει μ ανοιξιάτικά άνθη και οι αύρες
πνέουν γλυκά… Εκεί ακριβώς η Κύπριδα…και σε χρυσούς κρατήρες με χάρη χύνουν
νέκταρ που σμίγει με τη γιορταστική μας διάθεση».
Όλες μας οι αισθήσεις πανηγυρίζουν με την ποίηση της Σαπφούς. Η
«δέκατη Μούσα», όπως την αποκάλεσε ο Πλάτωνας, υπήρξε δεμένη με την Αφροδίτη,
γέφυρα με τον έρωτα, πηγή έμπνευσης πολλών καλλιτεχνών και σοφών εκείνης της
εποχής αλλά και μεταγενέστερα.
Η μεγαλύτερη μορφή της αιολικής ποίησης απεικονίστηκε σε
πολυάριθμα έργα τέχνης. Στη ζωγραφική, αντιπροσωπευτικότερα έχουμε τον πίνακα
του Jacques-Louis David (Σαπφώ και Φάωνας, 1809) και του Antoine –Jean Gros (Η
Σαπφώ στο ακρωτήρι της Λευκάδας,1871)). Στη
γλυπτική,
τα έργα του Emile Antoine Bourdelle, James Pardier ,Emmanuel
Villanis. Στην αγγειοπλαστική, τη παράσταση από ερυθρόμορφο κρατήρα όπου
βρίσκεται στο μουσείο του Μονάχου με τίτλο: «Σαπφώ και Αλκαίος» ενώ δεν
μπορούμε να μείνουμε ανέκφραστοι, μπροστά στο αριστουργηματικό ψηφιδωτό που
ανακαλύφθηκε σε μια Ρωμαϊκή έπαυλη στη Σπάρτη (τέλος του 3ου αιών. π. Χ). Εκεί
αναγνωρίζουμε την πολύ καλά διατηρημένη μορφή της Σαπφούς, που βρίσκεται δίπλα
σε παράσταση των Μουσών.
 |
| Η Σαπφώ σε προτομή του 2ου αι. μΧ από τη Ρώμη (αντίγραφο του 4ου αι. πΧ). Μουσείο Νόιες Βερολίνου. |
Αδιαμφισβήτητα, ήταν αρκετοί εκείνοι που περιέβαλαν με μεγάλο
θαυμασμό την τελειότητα του έργου της. Ο Μάξιμος ο Τύριος (φιλόσοφος του 2ου
αιώνα μ. Χ.), υπερασπιστής του έργου της, τον καιρό που κωμωδιογράφοι
ασχολήθηκαν με την προσωπική της ζωή, κι όχι με την προσφορά της στην τέχνη,
αναφέρει για εκείνη:
«Η Σαπφώ, δεν ήταν μια κοινή ποιήτρια αλλά μια διανοούμενη με
ξεχωριστή και δυνατή προσωπικότητα. Ήταν ο θηλυκός Σωκράτης που γύρω της μάζευε
τα αρχοντοκόριτσα της Μυτιλήνης και τα δίδασκε τον Ιδανικό Ανώτερο Πνευματικό
Έρωτα προς το γυναικείο σωματικό κάλλος».
Ο Σόλων είχε εκφράσει την επιθυμία να μην πεθάνει αν δεν
κατόρθωνε να διδαχθεί ένα της ποίημα, ο Στράβων την αποκάλεσε μοναδική στον
κόσμο γυναίκα, ο Πλάτων τη θεωρούσε σοφή, ενώ ο Διονύσιος ο Αλικαρνασεύς την
τοποθετούσε μεταξύ των δασκάλων του μελωδικού ύφους.
Δίκαια κι επάξια λοιπόν θα τη βαπτίζαμε ιέρεια της λυρικής
ποίησης, ενώ πρέπει να επισημάνουμε ότι η περίοδος που έζησε δεν ήταν
ολωσδιόλου τυχαία.
Γεννήθηκε περίπου το 630 π. Χ. στην Ερεσό της Λέσβου. Έζησε στην
αρχαϊκή εποχή της Ελληνιστικής ιστορίας, εποχή μιας δυναμικής νέας αρχής, μιας
νέας αυγής, όπου η κορύφωση της πολιτιστικής πορείας ήρθε με τα αριστουργήματα
των κλασικών χρόνων (5Ος -4Ος αιώνας π. Χ.). Η Σαπφώ με τη λυρική ποίηση που
ανθίζει αυτήν την περίοδο, έβαλε το δικό της λιθαράκι στην αναβατική πορεία της
αρχαϊκής τέχνης. Θα λέγαμε ότι η ίδια υπήρξε σημαντικός σταθμός για το ταξίδι
των αρχαϊκών χρόνων γενικότερα.
Ας σταθούμε όμως λίγο στη ζωή της, η οποία είναι άρρηκτα
συνυφασμένη με το έργο της, στην αρχαϊκή εποχή.
Η Σαπφώ καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια. Πατέρας της ήταν
ο Σκαμανδρώνυμος και μητέρα της η Κλεις. Είχε επίσης τρείς αδερφούς το Λάριχο,
το Χάραξο και τον Ευρύγιο. Λέγεται ότι παντρεύτηκε έναν πλούσιο ηλικιωμένο
σύζυγο τον Κερκύλα από την Άνδρο, με τον οποίο έμεινε σύντροφός του ως το
θάνατό του. Από τον Κερκύλα απέκτησε μια κόρη την Κλείδα για την οποία μιλάει
με περίσσεια αγάπη στα ποιήματά της. Αναφέρεται ότι λόγω πολιτικών αναταραχών
στο νησί, πήγε ως εξόριστη στη Σικελία όπου εκεί έμεινε κάποιο διάστημα περίπου
από το 604 ως το 596 π. Χ.. Αργότερα, αφού ηρέμησε κάπως η κατάσταση στην
περιοχή, επιστρέφει στη Μυτιλήνη και τότε σημαίνεται η αρχή της σημαντικής της
πορείας.
 |
| «Τον καιρό της Σαπφούς», έργο του Τζον Γουίλιαμ Γκόντγουαρντ, Μουσείο J. Paul Getty (1904). |
Ιδρύει τον «Οίκο εκείνων που υπηρετούν τις Μούσες». Το Μουσείο
της ήταν πνευματικό και διδακτικό κέντρο για τις νέες κοπέλες της αριστοκρατίας
του νησιού.
Μαρτυρίες που έχουμε από τα αρχαϊκά χρόνια στη Λέσβο, μας λένε
ότι η γυναίκα στη Μυτιλήνη συμμετείχε στον πολιτικό και κοινωνικό βίο και
απολάμβανε ελευθερία και δικαιώματα. Υπήρχαν θίασοι με μορφωτική, κοινωνική και
καλλιτεχνική δράση, οι οποίοι ήταν κάτω από τη σκέπη μιας θεάς και τη φροντίδα
μιας μορφωμένης, ευυπόληπτης γυναίκας. Μία από αυτές λοιπόν τις σχολές ήταν και
ο οίκος της Σαπφούς. Η ποιήτρια των αρχαϊκών χρόνων διεύθυνε μια σχολή μουσικής,
ποίησης, ρητορικής, χορού και ορχηστικής κάτω από την προστασία της θεάς
Αφροδίτης. Υμνούσε τον ανώτερο έρωτα με παιδαγωγικό τρόπο, προωθούσε τις
ιδανικές αξίες, το αρχετυπικό θηλυκό πρότυπο ομορφιάς που διέπεται από Αγάπη,
Σοφία, Ζωή. Σε αυτόν τον οίκο, όπου η Σαπφώ και οι μαθήτριές της υπηρετούσαν
την αφρογεννημένη με τη λατρεία και την αφοσίωσή τους, σε αυτήν τη σχολή είναι
όπου πετυχαίνεται η εξύψωση από τον ανθρώπινο, στον ουράνιο Έρωτα, στην
εσωτερική Ομορφιά.
Η Αφροδίτη κατά τη μυθολογία είχε τρία παιδιά, τον τρόμο
(Δείμο), το φόβο αλλά και μια κόρη την Αρμονία. Η Σαπφώ κρατούσε από το χέρι
την Αρμονία. Η Αφροδίτη για τη Σαπφώ δεν είναι απερίσκεπτη θεά, αλλά πλάθει την
αρμονία, αφού για εκείνη η θεά είναι σύμβολο σοφίας του έρωτα που φωλιάζει στην
καρδιά κάθε γυναίκας. Η Μanuela Dunn Mascetti στο βιβλίο της, το «τραγούδι της
θεάς Εύας», μας μεταφέρει πολύ όμορφα την έννοια του Πνευματικού Έρωτα και της
Ουράνιας Αφροδίτης. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει:
«Ας φανταστούμε για μια στιγμή ότι ο Έρωτας είναι δισδιάστατος.
Έχει από τη μια την οριζόντια διάσταση την κλεισμένη ανάμεσα στο χρόνο και το
χώρο και την κάθετη διάσταση που αντιπροσωπεύει το αιώνιο. Σ’ αυτό το πλαίσιο,
ο ανθρώπινος έρωτας βρίσκεται σε οριζόντιο επίπεδο δηλαδή δεσμεύεται από το
χρόνο…. Όμως δεν γεμίζει την καρδιά που αναζητά το αιώνιο… Η Αφροδίτη
εμφανίζεται σε κατακόρυφο επίπεδο, ο έρωτάς της αδέσμευτος από το χρόνο είναι
αιώνιος και δίνει βαθιά ικανοποίηση».
Έτσι και η Σαπφώ μέσα από την ποίησή της αναζητά συνεχώς το
αιώνιο, την αθανασία. «Αθάνατη Αφροδίτη, που κάθεσαι σε πλουμιστό θρόνο, κόρη
του Δία πολυμήχανη, σε παρακαλώ: δέσποινα, μη βασανίζεις με έγνοιες και
στενοχώριες την καρδιά μου, αλλά έλα κοντά μου, αν κάποτε άλλοτε άκουσες τη
φωνή μου από μακριά και εισάκουσες την προσευχή μου…». Αναζητά τον Έρωτα,
εκείνον που κυοφορεί την αρετή και οδηγεί στην αληθινή ζωή, στην ανανέωση.
Είναι το λουλούδι της νιότης, η λάμψη του ήλιου, η ομορφιά όπως τον
χαρακτηρίζει με το δικό της λυρικό τρόπο σε ένα της ποίημα. Είναι η «Χρυσή
Αφροδίτη», η «Αιώνια Νιότη». Για τη Σαπφώ, ο αληθινός έρωτας είναι
παιδαγωγικός. Είναι εκείνος που συνδιαλέγεται συνεχώς με το ωραίο, είναι
συνεχόμενος διακαής πόθος για το ωραίο και επειδή η σοφία ανήκει στα όμορφα
πράγματα, είναι η αγάπη της για τη σοφία, η ίδια η φιλοσοφία. Αυτός ήταν ο
δρόμος που έδειξε στις μαθήτριές της. Με την τέχνη της, μέσα από την ακτίνα της
ποίησής της, κάτω από το πρίσμα της φιλοσοφίας, καλλιέργησε την αναζήτηση της
πραγματικής ομορφιάς. Περιτριγυρίζει τον Έρωτα, τον καλεί συνεχώς να έρθει
κοντά της,
«Εσύ και ο Έρωτας που πάντα μου υπακούει, φτάνοντας από τους
ουρανούς ψηλά ντυμένος με καταπόρφυρη χλαμύδα, γιατί φτεροκοπάω και πάω κατ
αυτόν σαν το μωρό στην αγκαλιά της μάνας του». Έτσι εκείνος στο άκουσμα των
λόγων της, ενώνεται μαζί της με την ποίησή της, την αγάπη της για τη φύση, τα
λουλούδια, τη θάλασσα, το φεγγάρι,
«Κι όσα άστρα γύρω βρίσκονται στην έκπαγλη σελήνη παρευθύς το
φωτεινό τους πρόσωπο κρύβουν κάθε φορά που εκείνη ολόγιομη καταλάμπει τη γη τη
σκοτεινή ανεβαίνοντας ασημοκαπνισμένη».
Η Σαπφώ κυνηγά τον Έρωτα στη ζωή και στο θάνατο, εκείνος
προσπαθεί να της ξεφύγει, αλλά η ίδια δεν παύει να τον αναζητά. Έτσι ο μύθος
που ξετυλίγεται γύρω από το θάνατό της, αναφέρει πως η λυρική ποιήτρια
αυτοκτονεί από ανεκπλήρωτη αγάπη. Πέφτει από το Ακρωτήρι της Λευκάδας, δίπλα
στο ναό του Απόλλωνα, στο Ιερό του ήλιου. Ο λόγος του θανάτου της ήταν ο αβάσταχτος
πόνος της για το θάνατο του Φάωνα, ενός βαρκάρη που ήταν προικισμένος από την
Αφροδίτη, με νεότητα και ακτινοβόλα ομορφιά. Συγκεκριμένα, για αυτή του την
ωραιότητα, ο μύθος αναφέρει πώς η Αφροδίτη τιμώντας το Φάωνα για την καλοσύνη
και για την ανθρωπιά του, του χάρισε ένα αλάβαστρο με μύρο και πως όταν ο ίδιος
άλειψε το σώμα του με αυτό, έγινε νέος και εκτυφλωτικά όμορφος. Ο Gregory Nagy,
καθηγητής Κλασσικής Φιλολογίας και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του πανεπιστημίου
του Harvant δίνει μια άλλη διάσταση στο μύθο με τον αποσυμβολισμό του. Στην
εργασία του με τίτλο:«ο Φαέθων, ο Φάων της Σαπφούς και ο λευκός βράχος της
Λευκάδας» αναφέρει:
«Εάν φανταστούμε την Αφροδίτη να βουτά στον Ωκεανό αναζητώντας
τον ήλιο, είναι λογικό ότι θα ανατείλει το πρωί, φέρνοντας πίσω τον ήλιο μιας
καινούργιας μέρας. Την εικόνα αυτή ακριβώς συντηρούν σχολιαστές του Ησιόδου
προκειμένου να ερμηνεύσουν το μύθο της Αφροδίτης και του Φαέθωντα….Βουτώντας η
Σαπφώ από τον Λευκό βράχο πράττει το ίδιο που πράττει και η Αφροδίτη με τη
μορφή του Αποσπερίτη, βουτώντας πίσω από τον βυθισμένο ήλιο, ώστε να τον
επαναφέρει το επόμενο πρωί με τη μορφή του Αυγερινού». Η Σαπφώ ταυτίζεται με
την Αφροδίτη, επιθυμεί, αναζητά και μάχεται κάθε μέρα για να φέρει το φως του
Απόλλωνα, του ήλιου. Η ίδια νικά το θάνατο. Η δύναμη της έλξης, ο έρωτας σαν
ακτίνα φωτός, κατευθύνει το σπειροειδή δρόμο της προς το φωτεινό κέντρο και
παραμένει αθάνατη, αιώνια νέα.
Η «δέκατη Μούσα», σαν την ηχώ που ακούγεται από το βάθος της
χαράδρας, επαναλαμβάνει στη διάρκεια των χρόνων, δίνει ηχηρά το λυρικό μήνυμά
της:
«Άλλοι λένε ότι πάνω στη μαύρη γη το πιο ωραίο πράγμα είναι ένας
στρατός από Ιππείς κι άλλοι το πεζικό κι άλλοι ένας στόλος πλοίων, όμως εγώ λέω
είναι εκείνο που αγαπά κανείς…
Αρχινώ το τραγούδι μου μ’ αιθέρια λόγια, μα γι αυτό κι απαλά στ’
άκουσμα την Ομορφιά διακόνησα, τι πιο μεγάλο θα μπορούσα που μ’ αξίωσαν (οι
Μούσες) τη δική τους δύναμη δίνοντας να λέω: αλήθεια σε μελλούμενους καιρούς,
κάποιος θα βρίσκεται να με θυμάται εμένα».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1.Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό/Εκδοτική Αθηνών
2. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια/Παύλος Δρανδάκης/Εκδόσεις ο
Φοίνιξ Ε.Π.Ε.
3. Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής λογοτεχνίας
/P.E.Easterling-B.M.W.Knox/Εκδόσεις Δημ.Ν.Παπαδήμα
4.Σαπφώ/Ο.Ελύτης/Εκδ.Ικαρος
5.Το τραγούδι της θεάς Εύας/Manuela Dunn Mascetti/Εκδ.Γκοβόστη
6.Εργασία : «Ο Φαέθων, ο Φάων της Σαπφούς και ο λευκός βράχος
της Λευκάδας/Gregory Nagy/Αρχαιολογία και τέχνες
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου