Το αµερικανικό µνηµόνιο του 1947

Τον Φεβρουάριο του 1947, η χώρα ζού­σε πραγµατικά τραγικές στιγµές, στα όρια της εξαθλίωσης, όπως χαρακτη­ριστικά µαρτυρά ο πρώτος γραµµατέ­ας της βρετανικής πρεσβείας στην Ουάσιγκτον σε ανεπίσηµο σηµείωµά του που παρέδωσε στο State Department.

Ο Βρετανός γραµµατέας περιέγραφε µιαν οδυνηρή πραγµατικότητα που επικρατούσε στη χώρα µας µε την άθλια κατάσταση του στρατεύ­µατος και µε τη βεβαιότητα της πλήρους οικο­νοµικής κατάρρευσής της, ενώ προειδοποιούσε για επικείµενο λιµό και κίνδυνο να ξεσπάσουν κοινωνικές ταραχές, αν δεν ερχόταν άµεση και σηµαντική βοήθεια από το εξωτερικό. Για πολ­λοστή φορά η χώρα βρισκόταν στο έλεος... της εξωτερικής βοήθειας.

Στο ίδιο ανεπίσηµο κείµενο, ο γραµµατέας πληροφορούσε τους Αµερικανούς του State Department ότι η βρετανική κυβέρνηση δεν θα µπορούσε να συνεχίσει την οικονοµική βο­ήθεια προς την Ελλάδα µετά την 31η Μαρτίου του 1947. Το Λονδίνο διατύπωνε την ευχή και την ελπίδα ότι την οικονοµική στήριξη της χώ­ρας θα την αναλάµβαναν, πέραν της προκαθορι­σµένης ηµεροµηνίας, οι Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής. Η Ουάσιγκτον, είναι η αλήθεια, δεν πιάστηκε αδιάβαστη σε αυτή την προειδοποίη­ση, µιας και είχε γνώση των πραγµάτων· ωστό­σο αιφνιδιάστηκε ιδιαίτερα από τον δραµατικό τόνο της επιστολής και την ασφυκτικά περιορι­σµένη προθεσµία τού ενός µηνός που της έθετε το Λονδίνο.

Έτσι, οι Αµερικανοί ανέλαβαν εσπευσµένα να υλοποιήσουν τα δικά τους σχέδια εφαρµόζο­ντας στη χώρα την πολιτική που επιθυµούσαν από καιρό. Άµεσα αναλαµβάνει δράση ο υφυ πουργός των Εξωτερικών των ΗΠΑ Ντιν Άτσεσον, ο οποίος επιφορτίζεται να ενηµερώσει σχετικά τον πρόεδρο Τρούµαν και τον υπουργό Εξωτερι­κών Τζορτζ Μάρσαλ. Το σκεπτικό του συνοψιζό­ταν στο ότι εάν οι ΗΠΑ επιθυµούσαν τη «σωτη­ρία της Ελλάδας» όφειλαν να αναλάβουν άµεσα πρωτοβουλίες. Αυτή την άποψη την υποστήριζε και µε βάση τις σχετικές αναφορές των Αµερικα­νών πρεσβευτών στην Αθήνα και τη Μόσχα. Μά­λιστα ο Αµερικανός πρεσβευτής στη σοβιετική πρωτεύουσα ήταν κατηγορηµατικός για το ότι η παρουσία των βρετανικών στρατευµάτων είχε αποτρέψει τη µετατροπή της Ελλάδας σε δορυ­φόρο της Σοβιετικής Ένωσης.

Κατόπιν αυτών, η κατάσταση θεωρήθηκε επείγουσα και στην Ουάσιγκτον συγκροτήθη­κε επιτροπή υπό τη διεύθυνση του διπλωµάτη Λου Χέντερσον, που είχε σαν σκοπό την άµεση σχεδίαση του ελληνικού ζητήµατος. Στις 24 Φε­βρουαρίου, η επιτροπή αποφάσισε ότι οι ΗΠΑ έπρεπε να επωµιστούν τις αγγλικές υποχρεώ­σεις στην Ελλάδα για την ασφάλειά της. Εδώ ας σηµειώσουµε ότι το ζήτηµα της Ελλάδας το εξέ­ταζαν ταυτόχρονα µε το ζήτηµα της Τουρκίας, η οποία εγκαταλειπόταν επίσης από τη βρετανική εποπτεία για να περάσει στην αµερικανική. Το State Department τότε, υπό την καθοδήγηση του Άτσεσον, συνέταξε ένα µνηµόνιο µε τη «Θέ­ση και τις συστάσεις του State Department για άµεση και ουσιαστική βοήθεια προς την Ελλάδα και την Τουρκία». Στο µνηµόνιο τονιζόταν ότι η ανεξαρτησία και εδαφική ακεραιότητα των δυο χωρών, Ελλάδας και Τουρκίας, έπαιζαν ζωτικής σηµασίας ρόλο για την ασφάλεια των ΗΠΑ.

Ένα ακόμα μνημόνιο

Για τους Αµερικανούς ετέθη ένα στρατηγικής σηµασίας δίληµµα: από τη µια είχαν την ευκαι­ρία να αντικαταστήσουν τη Μεγάλη Βρετανία και τις υποχρεώσεις της στις υπό επιρροή χώρες ή να διακινδυνεύσουν µια πανωλεθρία σε όλη την Εγγύς Ανατολή και σε ένα µεγάλο µέρος της Δυτικής Ευρώπης, το οποίο δεν ήταν ακόµα υπό τον έλεγχο της Σοβιετικής Ένωσης. Όσον αφο­ρούσε στα αµερικανικά σχέδια για τη χώρα µας, έπρεπε να ελέγξουν για τη σωστή εκµετάλλευ­ση της βοήθειας, ώστε αυτή να εξασφαλίζει ικα­νοποιητικά τα αµερικανικά συµφέροντα.

Έτσι το State Department ζήτησε τη δηµιουρ­γία ενός αµερικανικού διοικητικού οργανισµού που «θα αναλάµβανε την ανόρθωση της Ελλά­δας». Αυτός ο οργανισµός, όπως εύκολα γίνε­ται αντιληπτό, θα είχε ευρείες αρµοδιότητες και δικαιοδοσίες στην οικονοµική ζωή της Ελλάδας. Σε χρόνο - ρεκόρ οι Αµερικανοί, εκτιµώντας ότι δεν είχαν στη διάθεσή τους αρκετό χρόνο, προ­έβησαν στις σχετικές διεργασίες. Έτσι, ο Μάρ­σαλ και οι υπουργοί Στρατιωτικών και Ναυτικών συµφώνησαν µε τις επισηµάνσεις του µνηµο­νίου του State Department , πράγµα που έκανε και ο πρόεδρος Τρούµαν στις 26 Φεβρουαρίου, προκειµένου, όπως χαρακτηριστικά δήλωσε, «να µην χαθεί η Ελλάδα και να µην επεκταθεί το Σιδηρούν Παραπέτασµα κατά µήκος της Ανατολικής Μεσογείου». Το μόνο που έμενε στον πρόεδρο ήταν το πώς θα πείσει για την έγκριση της βοήθειας προς την Ελλάδα και την Τουρκία τον αμερικανικό λαό και κυρίως τους Ρεπου­μπλικάνους στο Κογκρέσο.

Μέσα σε μια συνεδρίαση στην οποία δεν έλειψαν οι δραματικοί τόνοι, ο Τρούμαν δεν κα­τάφερε με τα επιχειρήματά του να συγκινήσει τους Ρεπουμπλικάνους. Ό,τι δεν πέτυχε ο Τρούμαν, το κατάφερε ο Ντιν Άτσεσον, ο οποίος πα­ρουσίασε στο Κογκρέσο μια εμπεριστατωμένη πολιτικοστρατιωτική ανάλυση των δεδομένων στην περιοχή και των εύθραυστων ισορροπιών, κάμπτοντας και την παραμικρή αμφιβολία των Ρεπουμπλικάνων. Έτσι, ο Τρούμαν ύστερα από απαίτηση των Ρεπουμπλικάνων δεσμεύτηκε να παρουσιάσει μια εκτεταμένη ανάλυση για τις τρέχουσες σοβαρές εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου αλλά και της Ευρώπης και να ενημερώσει σχετικά τους Αμερικανούς πολίτες για την αναγκαιότητα της ανάληψης αυτής της τόσο σοβαρής αμερικανικής εξωτε­ρικής πρωτοβουλίας.

Έκκληση βοήθειας

Οι κεραυνοβόλες ενέργειες από πλευράς των Αμερικανών δείχνουν το επείγον του θέ­ματος αλλά και το πόσο σοβαρή υπόθεση θεω­ρούσαν μια ενδεχόμενη αλλαγή στρατοπέδου της Ελλάδας. Την 28η Φεβρουαρίου, ο Χέντερσον καλεί επειγόντως στο State Department τον Έλληνα πρεσβευτή Παύλο Οικονόμου - Γκούρα και του εκθέτει τα καθέκαστα: την πρόθε­ση αποχώρησης της Βρετανίας, την αδυναμία συνέχισης της βοήθειάς της προς την Ελλάδα και την άμεση ανάληψη των βρετανικών υπο­χρεώσεων από πλευράς Αμερικής. Ο Χέντερσον ενημέρωσε τον Έλληνα πρέσβη ότι η χώρα του είναι πρόθυμη να προσφέρει στην Ελλάδα στρατιωτική βοήθεια και εξοπλισμό, όπως και βοήθεια στην εκτέλεση μακροπρόθεσμων οι­κονομικών προγραμμάτων.

Ωστόσο, για να γίνουν όλα αυτά, έπρεπε η Ελλάδα να υποβάλει στο State Department μια επίσημη έκκληση από μέρους της ελληνικής κυβέρνησης, στην οποία θα ζητούσε την οικο­νομική και στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ. Αυτό θεωρήθηκε απαραίτητο από την αμερικανική πλευρά ώστε να είναι σε θέση να αποδείξει σε ενδεχόμενες κατηγορίες ότι δεν πρόκειται για παρέμβαση στα εσωτερικά της χώρας. Το σχέ­διο της έκκλησης εν πρώτοις συντάχτηκε στην Ουάσιγκτον από τις αμερικανικές και ελληνικές αντιπροσωπείες και στάλθηκε αυθημερόν στην Αθήνα προς έγκριση. Η απάντηση έφτασε στην Ουάσιγκτον στις 2 Μαρτίου και επιδόθηκε στον Χέντερσον από τον Παύλο Οικονόμου - Γκούρα. Στο σχέδιο η ελληνική κυβέρνηση είχε προβεί

σε μικρές αλλαγές και έτσι το κείμενο δόθηκε στη δημοσιότητα στις 4 Μαρτίου του 1947 από τον υπουργό των Εξωτερικών Τζορτζ Μάρσαλ. Ο Μάρσαλ στις δηλώσεις του αναφέρθηκε στην τραγική κατάσταση της Ελλάδας, της οποίας η έκκληση για αμερικανική βοήθεια τράβηξε την προσοχή του προέδρου Τρούμαν.

Λίγες μέρες αργότερα ο Αμερικανός πρόε­δρος ανακοίνωσε στο Υπουργικό Συμβούλιο την απόφαση για την αποστολή βοήθειας προς την Ελλάδα. Στις 12 Μαρτίου, σε κοινή συνεδρί­αση των σωμάτων του Κογκρέσου, ο πρόεδρος ενημέρωσε διεξοδικά για τη βοήθεια στην Ελ­λάδα. Έτσι, εγκαινιάστηκε μια νέα αμερικανι­κή πολιτική που έλαβε την ονομασία «Δόγμα Τρούμαν». Στην ομιλία του, ο Αμερικανός πρό­εδρος δεν παρέλειψε να τονίσει την οικτρή οι­κονομική κατάσταση της χώρας και την απει­λή που αντιμετώπιζε η Ελλάδα από τη δράση των ανταρτών, την απόφαση της Βρετανίας να εγκαταλείψει στη μοίρα της τη χώρα, την αδυ­ναμία των Ηνωμένων Εθνών να αναλάβουν πρωτοβουλίες για τη σωτηρία της Ελλάδας και, τέλος, για την αναγκαιότητα της αμερικανικής πρωτοβουλίας, «προκειμένου να εξακολουθή­σει να υπάρχει μια ελεύθερη Ελλάδα»!

πηγή: Το Ποντίκι